• Poznajemy przyrodę świata

1

Uczeń poprawnie:

• wymienia urządzenia pomocne w prowadzeniu badań przyrodniczych
• podaje przykłady wykorzystania odkryć przyrodniczych
• omawia osiągnięcia badawcze wybranych naukowców

A

A

C

III

III

I

Uczeń poprawnie:

• wyjaśnia wpływ odkryć naukowych
  na poprawę życia ludzi

B

V

Rozdział: Krajobraz

• Planeta Ziemia
• Budowa wszechświata
• Miejsce Ziemi we wszechświecie
• Badania kosmosu
• Budowa wnętrza Ziemi
• Ruchy Ziemi
• Następstwa ruchów Ziemi
• Orientacja na Ziemi
• Model Ziemi
• Miejscowy czas słoneczny, czas strefowy
• Mapa Ziemi
• Rozmieszczenie lądów
  i oceanów
• Ukształtowanie powierzchni Ziemi
• Zróżnicowanie krajobrazowe Ziemi
• Krajobrazy strefowe
• Zróżnicowanie organizmów żywych w wybranych krajobrazach

• Krajobraz wysokogórski
• Odkrycia geograficzne
• Znaczenie odkryć geograficznych
• Udział Polaków w odkryciach geograficznych

21

Uczeń poprawnie:

• wymienia czynniki warunkujące życie na Ziemi
• opisuje kształt Ziemi na podstawie schematu
• omawia zastosowanie globusa
• opisuje budowę wnętrza Ziemi na podstawie schematu
• opisuje budowę wszechświata i Układu Słonecznego na podstawie schematu
• opisuje wykorzystanie sztucznych satelitów na wybranych przykładach
• demonstruje ruchy Ziemi na modelu
• omawia zastosowanie kalendarza
• odróżnia południki od równoleżników
• rozróżnia pory roku na podstawie schematu oświetlenia Ziemi
• odczytuje różnicę czasu miedzy dwoma dowolnymi miejscami na Ziemi na podstawie mapy stref czasowych
• wskazuje półkule na globusie i mapie świata
• opisuje zastosowanie mapy ogólnogeograficznej Ziemi
• podaje nazwy kontynentów oraz oceanów i wskazuje je na mapie świata oraz na globusie
• podaje nazwy wielkich form ukształtowania powierzchni lądów i wskazuje ich przykłady na mapie świata oraz globusie
• podaje nazwy wybranych wysp oraz półwyspów i wskazuje je na mapie świata oraz globusie
• odróżnia krajobrazy strefowe i astrefowe na podstawie ilustracji oraz fotografii
• charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi
• podaje nazwy stref krajobrazowych i wskazuje je na mapie świata
• opisuje charakterystyczne cechy roślin i zwierząt w wybranych strefach krajobrazowych na podstawie ilustracji oraz fotografii
• rozpoznaje wybrane organizmy żywe występujące w różnych strefach krajobrazowych na podstawie ilustracji oraz fotografii
• opisuje krajobraz wysokogórski na podstawie ilustracji oraz fotografii
• rozpoznaje krajobrazy na podstawie ilustracji lub fotografii
• wyjaśnia potrzebę ochrony przyrody w różnych krajobrazach
• opisuje znaczenie odkryć geograficznych
• wyjaśnia znaczenie odkrycia Mikołaja Kopernika
• omawia udział Polaków w odkryciach geograficznych

A

C

C

C

C

C

D

C

B

B

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

A

C

A

B

C

B

C

III

I

III

I

III

III

V

III

III

III

III

III

IV

III

III

III

III

III

III

III

I

I

I

V

III

III

III

Uczeń poprawnie:

• omawia teorię powstania wszechświata
• wyjaśnia różnice miedzy ciałami niebieskimi
• opisuje ruchy Ziemi na modelu
• omawia następstwa ruchu obiegowego i obrotowego Ziemi
• określa współrzędne geograficzne wybranych miejsc na globusie i mapie świata
• wykazuje zależność między ruchem obiegowym a oświetleniem Ziemi i porami roku
• charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi
• wyjaśnia wpływ ruchów Ziemi na życie ludzi
• oblicza różnicę czasu słonecznego oraz strefowego
• opisuje zjawisko zaćmienia Słońca i Księżyca na schemacie
• omawia czynniki warunkujące zróżnicowanie krajobrazowe na Ziemi
• opisuje kryteria podziału Ziemi na strefy krajobrazowe
• wyjaśnia przystosowania organizmów do życia w danej strefie krajobrazowej
• opisuje zależność między krajobrazem a wysokością nad poziomem morza
• omawia różnice pomiędzy strefami krajobrazowymi
• charakteryzuje najważniejsze wyprawy odkrywcze i wskazuje ich trasy na mapie świata

C

B

C

C

C

D

C

B

C

C

C

C

B

C

C

C

III

III

V

III

III

V

III

III

III

III

III

III

III

V

III

III

Rozdział: Powietrze

• Świat materii
• Ciała fizyczne
• Substancje chemiczne
• Model budowy gazu
• Właściwości gazu
• Dyfuzja
• Przemiany fizyczne i chemiczne
• Obieg tlenu i dwutlenku węgla
• Fotosynteza
• Oddychanie
• Organizmy tlenowe i beztlenowe
• Atmosfera Ziemi, jej skład i budowa
• Zjawiska atmosferyczne
• Rodzaje wiatrów
• Klimaty Ziemi
• Zanieczyszczenia a klimat
• Efekt cieplarniany a choroby zakaźne
• Dziura ozonowa
• Naturalne i sztuczne źródła światła
• Ciała przezroczyste i nieprzezroczyste
• Odbicie światła
• Rozszczepienie światła białego
• Rola barw w przyrodzie
• Źródła dźwięków
• Zjawisko echa i echolokacji
• Hałas

• Budowa oraz funkcje oka i ucha

17

• Uczeń poprawnie:
• opisuje właściwości ciał fizycznych i substancji chemicznych na wybranych przykładach
• wyjaśnia różnicę między substancjami prostymi a złożonymi
• rozpoznaje wybrane metale, niemetale i półmetale
• przeprowadza proste doświadczenie ukazujące właściwości gazów według instrukcji
• podaje przykłady przemian fizycznych oraz chemicznych z najbliższego otocznia
• przeprowadza proste doświadczenie ilustrujące reakcję chemiczną według instrukcji
• wyjaśnia proces fotosyntezy i oddychania na schemacie
• podaje nazwy wybranych organizmów samożywnych i cudzożywnych
• podaje nazwy wybranych organizmów tlenowych i beztlenowych
• omawia znaczenie atmosfery dla Ziemi
• opisuje warstwy atmosfery na podstawie schematu
• opisuje zjawiska zachodzące w atmosferze na wybranych przykładach
• charakteryzuje wybrane przykłady wiatrów
• wskazuje na mapie świata i podaje nazwy stref klimatycznych
• opisuje główne cechy wybranych klimatów na podstawie wykresów klimatycznych i danych statystycznych
• wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie powietrza
• przewiduje skutki efektu cieplarnianego
• rozróżnia sztuczne i naturalne źródła światła
• przeprowadza proste doświadczenia ilustrujące zjawiska optyczne na podstawie instrukcji
• omawia zastosowanie pryzmatu
• rozróżnia kolory podstawowe i dopełniające
• wskazuje przykłady wykorzystania barw ochronnych przez organizmy
• podaje przykłady źródeł dźwięków
• podaje przykłady zastosowania echolokacji
• ocenia wpływ hałasu na organizm człowieka

• opisuje budowę oka i ucha na schemacie
   

C

B

A

D

A

D

C

A

A

C

C

C

C

C

C

A

D

B

D

C

B

B

A

A

D

C

III

III

III

V

III

V

III

III

III

III

I

III

III

III

I

III

V

III

V

III

III

III

III

III

IV

III

• Uczeń poprawnie:
• wyjaśnia różnicę między pierwiastkiem a związkiem chemicznym
• przeprowadza doświadczenia prowadzące do wykrycia prostych związków chemicznych, korzystając z instrukcji
• opisuje właściwości gazów
• wyjaśnia zjawisko dyfuzji oraz sprężania i rozprężania powietrza na wybranych przykładach
• opisuje reakcje chemiczne i podaje ich przykłady
• omawia różnice miedzy fotosyntezą a oddychaniem
• wyjaśnia różnice między oddychaniem tlenowym a beztlenowym
• wyjaśnia zależność organizmów tlenowych od roślin zielonych
• wyjaśnia mechanizm powstawania wiatrów
• wyjaśnia związek między szerokością geograficzną a strefą klimatyczną
• wyjaśnia mechanizm powstawania efektu cieplarnianego i dziury ozonowej
• wyjaśnia szkodliwość gazów cieplarnianych
• proponuje sposoby zapobiegania powstawaniu dziury ozonowej i efektu cieplarnianego
• wyjaśnia zjawiska rozproszenia i załamania światła, rozszczepienia światła, pochłaniania i odbicia światła, cienia i półcienia
• wyjaśnia zależność między światłem a kolorem przedmiotu
• omawia wykorzystanie barw przez organizmy
• wyjaśnia mechanizm powstawania dźwięków
• opisuje zjawiska echa i echolokacji
• charakteryzuje funkcje oka i ucha
• wyjaśnia mechanizm powstawania obrazów w oku człowieka

• opisuje mechanizm odbioru dźwięku przez człowieka

B

D

C

B

C

C

B

B

B

B

B

B

D

B

B

C

B

C

C

B

C

III

V

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

V

III

III

III

III

III

III

V

V

Rozdział: Woda

• Budowa i właściwości cieczy
• Ciśnienie cieczy
• Dyfuzja cieczy
• Podział wszechoceanu
• Ukształtowanie dna oceanu
• Znaczenie mórz dla gospodarki człowieka
• Życie w morzach
• Rodzaje wód śródlądowych
• Rodzaje ujść rzek
• Źródła zanieczyszczenia wody
• Skutki zanieczyszczenia wody
• Oczyszczanie ścieków
• Roztwory wodne
  w przyrodzie
• Stężenie roztworu

9

Uczeń poprawnie:

• opisuje budowę cieczy
• omawia różnice między cieczą a gazem
• podaje nazwy oceanów i wskazuje je na mapie świata
• wyróżnia morza przybrzeżne i śródlądowe
• opisuje ukształtowanie dna morskiego na schemacie
• rozpoznaje typy wybrzeży na schemacie
• opisuje właściwości fizyczne i chemiczne wody morskiej
• rozpoznaje organizmy żyjące w różnych strefach wód oceanicznych na schemacie
• podaje przykłady gospodarczego wykorzystania oceanów
• podaje nazwy oraz wskazuje na mapie świata wybrane rzeki i jeziora
• rozróżnia ujścia rzek oraz wskazuje rzeki o ujściu lejkowatym i deltowatym na mapie świata
• wskazuje na mapie świata i podaje nazwy obszarów pokrytych lądolodami i lodowcami
• podaje przykłady gospodarczego wykorzystania rzek i jezior
• podaje sposoby oczyszczania ścieków i wyjaśnia znaczenie oczyszczalni ścieków
• wymienia przykłady rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonych w roztworze
• przeprowadza proste doświadczenie ilustrujące zjawisko rozpuszczania według instrukcji
• rozróżnia roztwory o odczynie kwaśnym, zasadowym i obojętnym przy wykorzystaniu wskaźnika

C

C

A

C

C

A

C

C

A

C

C

C

A

B

A

D

B

III

III

III

III

I

I

III

I

III

III

III

III

III

III

III

V

V

Uczeń poprawnie:

• wyjaśnia zjawisko oddziaływania międzycząsteczkowego, dyfuzji i rozpuszczania
• wskazuje elementy dna morskiego na mapie świata
• wskazuje wybrane typy wybrzeży na mapie świata
• opisuje mechanizm powstawania ruchów wody
• charakteryzuje strefy życia organizmów w oceanach
• wyjaśnia mechanizm powstawania delty
• omawia przyczyny i skutki zanieczyszczenia wody
• wyjaśnia zjawisko wyrównywania stężeń roztworu

B

C

C

C

C

B

C

B

III

III

III

III

III

III

V

V

• Rozdział: Skały i gleby

• Budowa i właściwości ciał stałych
• Wykorzystanie właściwości ciał stałych
• Masa i ciężar ciała
• Jednostki masy i ciężaru
• Zjawiska elektryczne
• Model budowy atomu
• Oddziaływania między ładunkami
• Prąd elektryczny
• Magnes i pole magnetyczne
• Magnetyzm Ziemi
• Rodzaje skał
• Podział surowców mineralnych
• Wykorzystanie surowców mineralnych
• Rozmieszczenie gleb na Ziemi
• Wykorzystanie gleb
• Zanieczyszczenie gleb
• Dzieje geologiczne Ziemi
• Skamieniałości

13

Uczeń poprawnie:

• przeprowadza proste doświadczenie ukazujące właściwości ciał stałych według instrukcji
• rozróżnia ciała stałe, gazowe i ciecze
• wyjaśnia uwarunkowania zmiany stanu skupienia ciał stałych na podstawie prostego doświadczenia
• podaje przykłady wykorzystania właściwości ciał stałych w życiu codziennym
• rozróżnia masę i ciężar ciała
• rozpoznaje metale i niemetale powszechnie występujące w przyrodzie
• podaje przykłady zastosowania metali i ich stopów oraz niemetali
• podaje przykłady zjawisk elektrycznych
• opisuje budowę atomu na schemacie
• wykonuje proste doświadczenie ilustrujące powstawanie zjawiska elektryczności
• przeprowadza proste doświadczenie ukazujące zjawisko przyciągania i odpychania się ładunków elektrycznych na podstawie instrukcji
• podaje przykłady organizmów wytwarzających prąd elektryczny
• rozpoznaje przedmioty o właściwościach magnetycznych
• opisuje właściwości magnesu na podstawie prostego doświadczenia przeprowadzonego według instrukcji
• podaje przykłady zastosowania magnesów i  elektromagnesów w życiu codziennym
• klasyfikuje skały ze względu na ich pochodzenie
• rozpoznaje i opisuje pospolite skały
• klasyfikuje surowce mineralne Ziemi
• podaje nazwy wybranych obszarów wydobycia surowców mineralnych i wskazuje je na mapie świata
• opisuje wykorzystanie wybranych surowców mineralnych
• klasyfikuje gleby
• podaje nazwy gleb i wskazuje wybrane obszary ich występowania na mapie świata
• podaje przykłady wykorzystania gleb na różnych szerokościach geograficznych
• rozpoznaje wybrane skamieniałości

D

B

C

A

B

A

A

A

C

D

D

A

A

C

A

B

C

B

C

C

B

C

A

A

V

III

V

III

III

III

III

III III

V

V

III

III

V

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

Uczeń poprawnie:

• opisuje właściwości ciał stałych
• wyjaśnia zjawisko rozszerzalności temperaturowej
• wykazuje różnice między ciałami kruchymi a plastycznymi
• oblicza ciężar ciała stałego
• opisuje cechy metali i niemetali na wybranych przykładach
• wyjaśnia oddziaływanie ładunków elektrycznych
• wyjaśnia różnicę między przewodnikiem a izolatorem
• wyjaśnia różnicę między biegunami magnetycznymi a biegunami geograficznymi Ziemi
• demonstruje zasadę działania kompasu
• charakteryzuje właściwości magnetyczne Ziemi
• omawia genezę wybranych skał
• przewiduje skutki nadmiernej eksploatacji surowców mineralnych
• przewiduje skutki degradacji gleb na wybranych obszarach Ziemi
• podaje przykłady roślin uprawianych na wybranych rodzajach gleb
• opisuje metody odtwarzania dziejów Ziemi
• omawia znaczenie skał i skamieniałości w odtwarzaniu dziejów Ziemi
• opisuje zmiany rozmieszczenia kontynentów na podstawie schematów

C

B

D

C

C

B

B

B

D

C

C

D

D

A

B

B

C

III

V

III

III

III

V

III

III

V

III

III

V

V

III

III

III

III

Rozdział: Organizmy

• Klasyfikacja organizmów
• Metody oznaczania organizmów
• Podział roślin nasiennych
• Rozmnażanie roślin nasiennych
• Budowa płazów, gadów i ssaków
• Zróżnicowanie płazów, gadów i ssaków
• Środowisko życia płazów, gadów i ssaków
• Znaczenie płazów, gadów i ssaków w przyrodzie
• Stałocieplność i zmiennocieplność
• Zależności między organizmami
• Świat dinozaurów

12

Uczeń poprawnie:

• wskazuje w nazwie gatunkowej nazwę rodzaju i gatunku
• wymienia nazwy organizmów, stosując ich nazwy gatunkowe
• rozpoznaje rośliny nagonasienne i okrytonasienne z najbliższego otoczenia, na zdjęciach lub ilustracjach
• rozpoznaje wybranych przedstawicieli płazów ogoniastych i bezogonowych na zdjęciach lub ilustracjach
• wyjaśnia, na czym polega zmiennocieplność
• rozpoznaje wybranych przedstawicieli gadów i płazów na zdjęciach lub ilustracjach
• opisuje budowę zewnętrzną płazów i gadów na podstawie zdjęć lub ilustracji
• wymienia charakterystyczne cechy ssaków na podstawie ilustracji lub fotografii
• rozpoznaje wybranych przedstawicieli ssaków na zdjęciach lub ilustracjach
• podaje nazwy obszarów zamieszkania płazów, gadów i ssaków oraz wskazuje je na mapie świata
• dzieli organizmy na producentów, reducentów i konsumentów
• konstruuje łańcuchy pokarmowe
• wskazuje producentów, reducentów i konsumentów w łańcuchach pokarmowych
• wykazuje istnienie łańcuchów, sieci i piramid troficznych w środowisku
• wyjaśnia zjawisko komensalizmu i symbiozy na wybranych przykładach
• opisuje zjawisko konkurencji, drapieżnictwa i pasożytnictwa na wybranych przykładach
• charakteryzuje środowisko życia dinozaurów

A

A

A

A

B

A

C

C

A

C

B

D

C

D

B

C

C

I

V

I

I

III

I

I

I

I

III

III

V

III

V

III

III

III

Uczeń poprawnie:

• wykorzystuje klucze do oznaczania organizmów w najbliższym środowisku
• opisuje kryteria podziału organizmów na grupy systematyczne
• omawia sposoby rozmnażania roślin nagonasiennych i okrytonasiennych
• opisuje cechy roślin nagonasiennych i okrytonasiennych
•  omawia rozmnażanie wegetatywne roślin
• charakteryzuje wybrane czynności życiowe przedstawicieli płazów i gadów
• omawia podobieństwa i różnice między płazami a gadami
• charakteryzuje przystosowania płazów do życia  w różnych środowiskach
• omawia przystosowania gadów do życia w środowisku lądowym
• opisuje cykl rozwojowy wybranego płaza i gada
• omawia różnice między ssakami a płazami oraz między płazami a gadami
• charakteryzuje przystosowania ssaków do życia w różnych środowiskach
• wyjaśnia znaczenie poszczególnych ogniw wybranego łańcucha pokarmowego

D

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

B

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

V

Rozdział: Człowiek

• Budowa i funkcje układu nerwowego, krwionośnego i wydalniczego
• Higiena układu nerwowego, krwionośnego i wydalniczego
• Znaczenie badania moczu
• Choroby układu wydalniczego
• Rodzaje substancji odżywczych
• Znaczenie poszczególnych substancji odżywczych dla człowieka
• Zasady żywienia
• Otyłość, niedożywienie i głód
• Etapy życia człowieka
• Rodzaje dojrzałości
• Zróżnicowanie ludności świata
• Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludzi na Ziemi
• Choroby występujące na Ziemi
• Zdrowie a cywilizacja
• Epidemie
• Sposoby zachowania zdrowia
• Zasady pierwszej pomocy
• Apteczka pierwszej pomocy

10

Uczeń poprawnie:

• opisuje budowę układów: nerwowego, krwionośnego i wydalniczego na podstawie schematu
• podaje nazwy narządów budujących układy: nerwowy, krwionośny oraz wydalniczy i wskazuje je na schemacie
• dokonuje pomiaru tętna i analizuje sytuacje, w których następuje przyspieszenie tętna
• proponuje zachowania wpływające na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, krwionośnego oraz wydalniczego
• klasyfikuje substancje odżywcze
• podaje nazwy obszarów niedożywienia i głodu na świecie oraz wskazuje je na mapie świata
• stosuje w życiu codziennym zasady zdrowego żywienia
• opisuje błędy żywieniowe i ich skutki
• omawia etapy życia człowieka
• wymienia funkcje biologiczne oraz społeczne matki i ojca
• opisuje cechy zewnętrzne przedstawicieli różnych ras
• podaje nazwy obszarów zamieszkiwanych przez przedstawicieli różnych ras i wskazuje na je mapie świata
• podaje przykłady zróżnicowania ludności świata
• podaje nazwy obszarów słabo oraz gęsto zaludnionych i wskazuje je na mapie świata
• wyjaśnia przyczyny migracji ludności
• klasyfikuje najgroźniejsze choroby występujące na świecie
• omawia przyczyny rozwoju chorób cywilizacyjnych na wybranych przykładach
• omawia sposoby zapobiegania chorobom cywilizacyjnym
• wskazuje sposoby pomocy poszkodowanym
• wymienia zawartość prawidłowo zaopatrzonej apteczki pierwszej pomocy

C

C

D

D

B

C

D

C

C

A

C

C

A

C

B

B

C

C

C

A

III

III

V

V

III

III

V

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

V

III

Uczeń poprawnie:

• opisuje funkcje układu nerwowego, krwionośnego i wydalniczego
• omawia sposoby poprawy sprawności układu nerwowego
• wyjaśnia znaczenie krwi dla organizmu człowieka
• wyjaśnia rolę nerek w organizmie człowieka
• uzasadnia konieczność diagnostyki moczu
• opisuje znaczenie substancji odżywczych dla organizmu człowieka
• porównuje wartości odżywcze i energetyczne powszechnie spożywanych pokarmów
• omawia zależność ilości spożywanego pokarmu od klimatu, wieku, trybu życia i wykonywanej pracy
• opisuje podobieństwa i różnice między dojrzałością biologiczną, psychiczną a społeczną
• proponuje sposoby zapobiegania chorobom cywilizacyjnym, społecznym i zakaźnym
• charakteryzuje zróżnicowanie językowe oraz religijne ludności świata
• ukazuje przyczyny i skutki występowania głodu na świecie
• opisuje przyczyny zróżnicowania gęstości zaludnienia
• wykazuje zależności między rodzajem chorób a poziomem życia na wybranych przykładach
• proponuje sposoby zapobiegania epidemiom chorób zakaźnych.

C

C

B

B

D

C

C

C

C

D

C

C

C

C

D

III

III

III

III

V

III

V

V

III

V

III

III

III

III

V

Rozdział: Ochrona środowiska

• Ekologia
• Obszary zainteresowania ekologów
• Ochrona środowiska przyrodniczego
• Organizacje działające na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego
• Parki narodowe na Ziemi

7

• Uczeń poprawnie:
• wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia
• rozpoznaje ekosystem naturalny i sztuczny na zdjęciach lub ilustracjach
• wymienia nazwy światowych organizacji działających na rzecz ochrony przyrody
• rozpoznaje wybrane organizmy zagrożone wyginięciem na zdjęciach lub ilustracjach
• podaje nazwy wybranych parków narodowych świata i wskazuje je na mapie świata
• rozpoznaje osobliwości wybranych parków narodowych świata na fotografiach lub  ilustracjach
• omawia znaczenie parków narodowych

B

A

A

A

C

A

C

III

I

III

I

III

III

III

Uczeń poprawnie:

• rozpoznaje i opisuje biotop, biocenozę i ekosystem na zdjęciach lub ilustracjach
• podaje przykłady i opisuje ekosystemy - naturalny i sztuczny występujące w najbliższej okolicy
• uzasadnia potrzebę ochrony przyrody
• opisuje działania organizacji na rzecz poprawy stanu przyrody na wybranych przykładach
• proponuje działania przyczyniające się do ochrony przyrody w najbliższym otoczeniu
• opisuje osobliwości przyrodnicze wybranych parków narodowych świata

C

C

D

C

D

C

III

III

V

V

V

III