Dział 1. MY I PRZYRODA

1

Witaj, przyrodo!

Poznajemy się i planujemy wspólną pracę (lekcja organizacyjna)*

określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa

2

Lekcja 1. Co to jest przyroda?

• wyjaśnia, co nazywamy przyrodą (B)
• wymienia 3–4 elementy przyrody nieożywionej i przyrody ożywionej (A)
• określa zasady pracy na lekcjach przyrody (A)
• wymienia zasady bezpieczeństwa, których należy przestrzegać w pracowni przyrodniczej (A)

• wyjaśnia, dlaczego dzieł ludzi nie zaliczamy do przyrody (B)
• wymienia składniki przyrody potrzebne człowiekowi do życia (A)
• wymienia poznane na lekcji działania człowieka mogące pomóc przyrodzie oraz te, które jej szkodzą (A)

• wymienia cechy istot żywych (A)
• opisuje rolę poszczególnych składników przyrody niezbędnych do życia (B)
• uzasadnia, dlaczego warto uczyć się przyrody (C)
• podaje przykłady różnych elementów wyposażenia pracowni przyrodniczej (A)
• opisuje zastosowania elementów wyposażenia pracowni przyrodniczej na lekcjach przyrody (B)

• opisuje zależności między elementami przyrody ożywionej i nieożywionej (C)
• wymienia działania człowieka mogące pomóc przyrodzie oraz te, które jej szkodzą (na podstawie wiedzy spoza podręcznika) (C)

• przewiduje, jaki będzie miała wpływ zmiana jednego elementu przyrody na inne (D)
• uzasadnia na przykładach, jak praktycznie można wykorzystać wiedzę o przyrodzie (D)

3

Lekcja 2. Sposoby poznawania przyrody

• wymienia nazwy 2–3 przyrządów służących do obserwacji przyrody (A)
• dokonuje prostych obserwacji za pomocą lupy i lornetki (D)
• wymienia 3–4 źródła wiedzy o przyrodzie (A)
• wymienia zmysły człowieka (A)

• przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C)
• przyporządkowuje zmysły człowieka do obserwowanego obiektu przyrodniczego (C)
• podaje przykłady wykorzystania lupy, mikroskopu, lornetki (B)

• przeprowadza obserwacje według instrukcji (D)
• podaje przykłady wykorzystania poszczególnych zmysłów w obserwacjach przyrody (C)
• sprawnie posługuje się lupą i lornetką (D)
• wyszukuje potrzebne informacje w literaturze wskazanej przez nauczyciela (D)

• dokumentuje wyniki obserwacji w postaci rysunku, szkicu i opisu (D)
• samodzielnie wyszukuje literaturę uzupełniającą i z niej korzysta (D)
• ocenia przydatność różnych źródeł wiedzy do uczenia się przyrody (D)

• wyszukuje informacje w dostępnych źródłach i na ich podstawie pisze krótką notatkę
  (2–3 zdania) na temat innych przyrządów stosowanych do obserwacji przyrodniczych (D)

4

Lekcja 3. Jak zadawać przyrodzie pytania?

• wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się obserwacje i doświadczenia (B)

• odróżnia obserwację od doświadczenia (C)

• przeprowadza doświadczenia wg instrukcji (D)
• wymienia zasady bezpiecznego prowadzenia doświadczeń i obserwacji (A)

• samodzielnie przeprowadza dowolne doświadczenie wg instrukcji i zapisuje wyniki (D)
• wyciąga wnioski z prowadzonych obserwacji i doświadczeń (D)

• potrafi przewidywać wyniki obserwacji i doświadczeń (D)

5

Lekcja 4. Jak być lubianym?

• wymienia kilka pozytywnych cech charakteru dobrego kolegi, dobrej koleżanki (A)

• wskazuje cechy ucznia, które pomagają w utrzymaniu prawidłowych relacji w grupie (A)
• wymienia podstawowe zasady obowiązujące w kontaktach z innymi ludźmi, między innymi podczas pracy w zespole (A)

• w prawidłowy sposób dokonuje podziału przykładowych zachowań na sprzyjające dobrej komunikacji i te, które ją utrudniają (C)
• wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie w szkole i w domu (A)
• proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych (C)

• rozróżnia wśród wielu komunikatów te, które są prawidłowo sformułowane (D)
• samodzielnie formułuje komunikaty (z zachowaniem asertywności) w różnych sytuacjach, z którymi styka się w szkole (D)

• uzasadnia, dlaczego dany komunikat wywołuje złe emocje u osób, do których jest kierowany (D)

6

Lekcja 5. Mój plan dnia

• wyjaśnia znaczenie odpoczynku, w tym snu, dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (B)
• podaje przykłady aktywności fizycznej i umysłowej (A)

• wyjaśnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia (C)

• odróżnia prawidłowo skonstruowany plan dnia od nieprawidłowego (D)
• wskazuje właściwą formę wypoczynku po określonej pracy fizycznej lub umysłowej (B)

• prawidłowo planuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia, z zachowaniem właściwych proporcji między pracą i wypoczynkiem (C)

• opisuje zdrowotne skutki niewłaściwego korzystania z telewizora i komputera oraz zbyt małej ilości snu (D)

7

Lekcja 6. Jak się skutecznie uczyć?

• opisuje prawidłowo zorganizowane miejsce do nauki (B)

• wymienia sposoby powtarzania poznawanych treści (A)

• wymienia zasady prawidłowego uczenia się (A)

• przedstawia nowo poznane treści w postaci schematu lub rysunku (mapy myślowej) (D)

• samodzielnie tworzy mnemotechniki do zapamiętania trudnych treści (D)

8, 9

Lekcja 7. Podsumowanie działu 1

Podsumowanie i sprawdzian z działu „My i przyroda”

Dział 2. MOJA OKOLICA

10

Lekcja 8. Krajobraz najbliższej okolicy

• wyjaśnia, czym jest krajobraz (B)
• wymienia po trzy elementy krajobrazu naturalnego i wytworzonego przez człowieka (A)

• opisuje krajobraz najbliższej okolicy (C)

• wskazuje miejsca, gdzie przeważa krajobraz naturalny, i te, gdzie przeważa krajobraz wytworzony przez człowieka (C)
•  uzasadnia wybór miejsc, w których przeważa określony typ krajobrazu (D)

• charakteryzuje krajobraz naturalny i krajobraz stworzony przez człowieka (C)

• tworzy mapę myślową krajobrazów (D)
• wykonuje album przedstawiający różne typy krajobrazu w swoim miejscu zamieszkania i najbliższej okolicy (D)

11

Lekcja 9.
Od głębokich dolin do wysokich gór

• podaje przykłady wypukłych i wklęsłych form terenu (A)
• wykonuje modele form terenu wg instrukcji (D)

• rozróżnia w terenie i na modelu wypukłe i wklęsłe formy terenu (C)

• charakteryzuje wzniesienia (z podaniem zakresu wysokości) i formy wklęsłe (C)
• graficznie przedstawia sposób odróżnienia wypukłych form terenu od wklęsłych (C)

• samodzielnie wykonuje modele różnych form terenu, np. z plasteliny (D)
• opisuje na przykładach formy terenu w najbliższej okolicy (C)

• dokumentuje przykłady różnych form terenu w miejscowości, w której mieszka, i jej okolicy (np. album z rysunkami lub zdjęciami wraz z opisem) (D)

12

Lekcja 9a. Rozpoznajemy formy terenu

(zajęcia terenowe)

13

Lekcja 10. Poznajemy różne rodzaje skał

• odróżnia glebę od skały (C)
• opisuje wygląd skał na podstawie obserwacji zdjęć, ilustracji lub okazów zgromadzonych w pracowni (C)
• podaje nazwy 2–3 skał (A)

• dokonuje podziału skał według kryterium spoistości (C)
• wymienia nazwy skał omawianych na lekcji (A)

• charakteryzuje skały, oceniając ich barwę, jednorodność budowy, twardość, kruchość, plastyczność, spoistość (C)

• charakteryzuje zastosowanie różnych skał w gospodarce człowieka w oparciu o ich budowę (C)
• tworzy kolekcję skał występujących w najbliższej okolicy (D)

• podaje inne niż omawiane na lekcji zastosowanie poszczególnych skał na podstawie dodatkowych źródeł (D)
• tworzy kolekcję skał występujących w różnych rejonach Polski (D)

14

Lekcja 11.
Jak powstaje gleba?

• układa we właściwej kolejności rysunki (wraz z opisami) przedstawiające kolejne etapy powstawania gleby (C)

• omawia budowę gleby (B)
• wymienia ożywione i nieożywione składniki gleby (B)

• charakteryzuje proces powstawania gleby (B)
• odróżnia glebę żyzną od mało żyznej (C)

• definiuje pojęcie żyzności gleby (A)
• wyjaśnia znaczenie organizmów w powstawaniu gleby (C)
• podaje nazwy wybranych gleb (A)
• klasyfikuje wybrane gleby wg żyzności (C)

• przewiduje żyzność różnych gleb na podstawie analizy ich przekrojów (D)

15

Lekcja 12. Krajobrazy miast i wsi

• wymienia typy krajobrazu (A)
•  rozróżnia na zdjęciach bądź w terenie typy krajobrazu (C)

• przedstawia ogólną charakterystykę krajobrazu miejskiego i wiejskiego (C)

• wyodrębnia w krajobrazie wiejskim elementy krajobrazu rolniczego oraz w krajobrazie miejskim elementy krajobrazu przemysłowego (C)

• omawia różnice miedzy krajobrazem miejskim i wiejskim (C)
• klasyfikuje różne elementy krajobrazu najbliższej okolicy (C)

• analizuje wpływ różnych typów krajobrazu na samopoczucie człowieka (D)

16

Lekcja 13. Jak wyznaczyć kierunki geograficzne?

• wymienia główne kierunki geograficzne (A)
• wyznacza w przybliżeniu  kierunek północny w terenie, na podstawie cienia patyka wbitego w ziemię w południe (C)

• wyjaśnia pojęcie widnokręgu (B)
• wyjaśnia pojęcie północy geograficznej (B)
• wymienia kierunki pośrednie (A)

• rysuje różę kierunków z zastosowaniem skrótów nazw polskich i angielskich (C)
• wymienia obiekty znajdujące się w określonych kierunkach od miejsca obserwacji (D)

• dokładnie wyznacza kierunki geograficzne na widnokręgu za pomocą kompasu i gnomonu (C)
• dopasowuje sposoby wyznaczania północy geograficznej do określonej sytuacji (D)

• wyszukuje dodatkowe informacje na temat innych niż omawiane na lekcji sposobów wyznaczania kierunków geograficznych w terenie w dzień i w nocy (D)

17

Lekcja 13a. Wyznaczamy kierunki geograficzne

(zajęcia terenowe)

18

Lekcja 14. Wędrówka Słońca nad widnokręgiem

• wyjaśnia pojęcie doby (A)
• wyjaśnia określenie: pozorna wędrówka Słońca po niebie (B)

• posługując się własnoręcznie wykonanym schematem, omawia wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (C)
• wyjaśnia pojęcia: wschód, górowanie (południe słoneczne), zachód Słońca (B)

• odnajduje zależność między wysokością Słońca a długością cienia (C)
•  przedstawia na rysunku zależność między wysokością Słońca a długością cienia (C)
• wyszukuje w kalendarzu godziny, o których wschodzi i zachodzi Słońce w różnych porach roku(C)

• na podstawie obserwacji na rysunkach długości cieni ludzi i przedmiotów określa porę dnia. (D)

• na podstawie dodatkowych źródeł informacji uzasadnia, dlaczego w Polsce cienie są zawsze widoczne, nawet w południe słoneczne (D)
• wyjaśnia położenie Ziemi względem Słońca, kiedy Słońce zajdzie za linię widnokręgu (B)

19

Lekcja 14a. Obserwujemy wędrówkę Słońca nad widnokręgiem

(zajęcia terenowe)

20, 21

Lekcja 15. Podsumowanie działu 2

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Moja okolica”

Dział 3. CIEPŁO, ZIMNO I POGODA

22

Lekcja 16. Co to jest temperatura?

• wśród urządzeń pomiarowych wskazuje termometr jako przyrząd do pomiaru temperatury (A)
• podaje nazwę jednostki pomiaru temperatury (A)

• odczytuje temperaturę dodatnią i ujemną na termometrze (C)
• zaznacza na rysunku termometru określone wartości temperatury (C)

• omawia czynniki, które wpływają na nasze odczucie temperatury (B)
• odróżnia różne rodzaje termometrów (C)

• podaje temperaturę ciała zdrowego człowieka, przybliżoną temperaturę płomienia i temperaturę pokojową (A)

• wyszukuje informacje na temat:

– najwyższej dopuszczalnej temperatury ciała człowieka

– skali temperaturowej Fahrenheita

– temperatury ciała różnych zwierząt (C)

23

Lekcja 17. Jaką postać może mieć woda?

• wymienia stany skupienia wody (A)
• podaje przykłady wykorzystania wody przez człowieka (A)
• opisuje proces parowania wody na przykładach z życia codziennego (B)

• podaje przykłady występowania wody w poszczególnych stanach skupienia (A)
• wymienia czynniki przyspieszające parowanie wody (A)

• podaje temperaturę wrzenia i krzepnięcia wody (A)
• wyjaśnia pojęcia: parowanie, skraplanie, krzepnięcie i topnienie (B)
• dokonuje obserwacji zmian stanów skupienia wody w przyrodzie (C)
• dokumentuje wyniki obserwacji zmian stanów skupienia wody (C)
• charakteryzuje czynniki wpływające na krzepnięcie wody i topnienie lodu (B)
• przeprowadza wg instrukcji doświadczenia badające czynniki przyspieszające parowanie wody (C)

• samodzielnie przeprowadza doświadczenia wyjaśniające zjawiska krzepnięcia, topnienia i skraplania wody (D)
• uzasadnia, dlaczego temperatura, ruch powietrza i większa powierzchnia wpływają na szybkość parowania wody (D)

• na podstawie dodatkowych źródeł informacji wyjaśnia, na czym polega zjawisko sublimacji i resublimacji (D)
• wyszukuje przykłady w przyrodzie i gospodarce człowieka świadczące o rozszerzalności wody podczas procesu krzepnięcia (D)
• opisuje, w jaki sposób i w jakim celu człowiek w zimie obniża temperaturę krzepnięcia wody (D)
• wyjaśnia, dlaczego człowiek na pustyni musi pić bardzo dużo wody, a wielbłąd nie (B)
• przeprowadza inne niż opisane w podręczniku doświadczenia badające szybkość parowania wody (D)

24

Lekcja 18. Kiedy woda paruje szybciej?

25

Lekcja 18a. Badamy przemiany stanów skupienia wody

26

Lekcja 19. Poznajemy ciała stałe, ciecze i gazy

• podaje przykłady różnych substancji ze swojego otoczenia (A)
•  określa stan skupienia różnych substancji ze swojego otoczenia (B)

• wyjaśnia pojęcie substancji (B)
• omawia na przykładach zmiany stanów skupienia innych substancji niż woda (C)

• przeprowadza doświadczenia wykazujące inną szybkość parowania różnych cieczy (C)

• wyjaśnia, co się dzieje z ciałami stałymi, jeśli są podgrzewane do coraz wyższej temperatury (B)
• wyjaśnia, co się dzieje z gazami, gdy obniża się ich temperaturę (B)

• wyjaśnia, dlaczego gaz w butli turystycznej ma postać cieczy, a z palnika wydostaje się w postaci gazu (B)

27

Lekcja 20. Otacza nas powietrze

• wymienia cechy otaczającego nas powietrza (A)

• przeprowadza proste doświadczenia potwierdzające istnienie wokół nas powietrza (C)

• wyjaśnia pojęcie ciśnienia atmosferycznego (B)
•  podaje jednostkę pomiaru ciśnienia atmosferycznego (A)
• odczytuje z barometru ciśnienie (C)
• przeprowadza doświadczenie potwierdzające istnienie ciśnienia atmosferycznego (C)

• na podstawie oglądanych przez dłuższy czas prognoz pogody wskazuje zależność między wartościami ciśnienia atmosferycznego a typem pogody (D)

• wskazuje miejsca na Ziemi, gdzie ciśnienie powietrza jest bardzo małe i brakuje tlenu (D)

28

Lekcja 21. Pogoda i jej składniki. Temperatura powietrza

• wymienia składniki pogody w oparciu o telewizyjną prognozę pogody (A)
• odczytuje temperaturę powietrza na termometrze pokojowym i zaokiennym (C)
• zaznacza na rysunku termometru określone wartości temperatury (C)

• podaje krótką charakterystykę poszczególnych składników pogody (B)
• omawia budowę termometru (A)
• omawia czynniki, które wpływają na nasze odczucie temperatury (A)

• omawia warunki konieczne do prawidłowego odczytu temperatury (A)

• omawia zasady pomiaru temperatury w stacjach meteorologicznych (A)
• wyjaśnia, dlaczego latem temperatura powietrza zmienia się wraz z wysokością nad ziemią

• na podstawie podanych wartości oblicza średnią temperaturę dnia, miesiąca, roku (C)
• oblicza różnicę temperatur (C)
• odczytuje z wykresu termografu najwyższą i najniższą temperaturę oraz godziny, w których przeprowadzono pomiary (C)

29

Lekcja 22. Skąd wieje wiatr?

• określa siłę wiatru na podstawie obserwacji otoczenia, np. drzew (C)

• wyjaśnia pojęcie wyżu i niżu (B)
• omawia sposoby badania kierunku i siły wiatru (A)
•  podaje nazwy przyrządów i jednostki pomiaru kierunku i siły wiatru (A)

• opisuje powstawanie wiatru na podstawie schematu (C)
• odczytuje z map pogody nazwy wiatrów zgodnie z ich kierunkami (C)

• rysuje schemat powstawania wiatru i omawia go (C)
• buduje prosty wiatromierz (C)
• za pomocą własnoręcznie zbudowanego wiatromierza dokonuje pomiaru kierunku i siły wiatru (C)

• wymienia dziedziny życia, w których ważną rolę odgrywa wiatr (B)
• wyjaśnia, dlaczego powietrze przyspiesza, przemieszczając się pomiędzy blokami osiedla (B)

30

Lekcja 23. Gdy pada deszcz, śnieg albo grad

• wymienia rodzaje opadów (A)
• podaje nazwę przyrządu służącego do pomiaru ilości opadów (A)

• określa stopień zachmurzenia nieba w środowisku naturalnym (C)
• określa, z czego składa się chmura (A)
• wskazuje różnice pomiędzy różnymi rodzajami opadów (B)

• opisuje powstawanie opadów (B)
• wyjaśnia zależność między budową chmury a jej wysokością nad poziomem gruntu (D)

• charakteryzuje rodzaje chmur ze względu na ich wysokość nad ziemią (B)
• prowadzi obserwacje opadów za pomocą samodzielnie wykonanego deszczomierza (C)

• dokonuje pomiarów opadów w dłuższym czasie (C)
• na podstawie karty obserwacji oblicza średnią opadów dla danego miesiąca (C)

31

Lekcja 24. Jak powstają osady atmosferyczne?

• podaje nazwy osadów atmosferycznych (A)

• opisuje, w jaki sposób powstaje rosa i szron (B)

• opisuje sposób powstawania szadzi i gołoledzi (B)

• wyjaśnia różnicę między osadami i opadami (B)
• na podstawie fotografii rozróżnia szron i szadź (C)

• proponuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące zamarzanie pary wodnej znajdującej się w powietrzu (D)

32

Lekcja 25. Pogodę można przewidywać

• wyjaśnia pojęcie prognozy pogody (B)
• wymienia dziedziny życia, w których ważna jest znajomość prognozy pogody (A)

• odczytuje umowne znaki z mapy pogody (C)

• na podstawie tekstu charakteryzującego pogodę tworzy mapę pogody (C)

• prowadzi dziennik pogody w oparciu o własne obserwacje i pomiary (D)

• przez określony czas porównuje sprawdzalność prognozy pogody z własnymi obserwacjami (D)

33

Lekcja 25a. Obserwujemy składniki pogody

(zajęcia terenowe)

34

Lekcja 26. Pogoda zmienia się wraz z porami roku

• podaje daty pierwszych dni pór roku (A)
• przedstawia ogólną charakterystykę pogody w różnych porach roku (B)

• wyjaśnia pojęcia przesilenia zimowego i letniego, równonocy wiosennej i jesiennej (B)

• na schematycznym rysunku przedstawia pozorną wędrówkę Słońca w ciągu doby oraz miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku (C)
• wyjaśnia zależność między wysokością Słońca a długością dnia i temperaturą powietrza w ciągu roku (C)

• na podstawie własnych obserwacji wykonuje schematyczne rysunki pozornej wędrówki Słońca po niebie w różnych porach roku (D)
• analizuje i porównuje ze sobą poznane składniki pogody w poszczególnych porach roku (D)

• wyjaśnia różnicę między kalendarzowymi, astronomicznymi i klimatycznymi porami roku (D)

35, 36

Lekcja 27. Podsumowanie działu 3

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Ciepło, zimno i pogoda”

Dział 4. MOJE ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO

37

Lekcja 28. Poznajemy świat bakterii

• podaje miejsca występowania bakterii (A)
• wyjaśnia, dlaczego nie możemy zobaczyć bakterii gołym okiem (B)
• przedstawia sposób rozmnażania się bakterii (A)
• podaje po dwa przykłady pożytecznej i szkodliwej działalności bakterii (A)

• wymienia czynniki niezbędne do rozmnażania się bakterii (A)
• podaje nazwę przyrządu pozwalającego zobaczyć bakterie (A)

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie badające wpływ bakterii na mleko (C)
• wymienia kilka produktów spożywczych powstałych dzięki działalności bakterii (A)

• przewiduje, co by się stało, gdybyśmy wszystkie żyjące wokół nas bakterie zabarwili na kolor różowy (D)

• charakteryzuje zasadę działania antybiotyków (C)
• wyszukuje informacje o ubocznym działaniu wybranego antybiotyku (D)
• uzasadnia, dlaczego podczas leczenia antybiotykiem i bezpośrednio po nim należy jeść jogurt, kefir lub maślankę (D)

38

Lekcja 29. Co wywołuje choroby?

• podaje po dwa przykłady chorób, którymi można się zarazić, i dwa przykłady chorób, którymi się nie zarażamy (A)

• nazywa drobnoustroje wywołujące choroby zakaźne (A)
• wyjaśnia pojęcie infekcji (zakażenia) (B)
• wymienia przykłady chorób zakaźnych wywoływanych przez bakterie i wywoływanych przez wirusy (A)

• określa rodzaj mikroskopu, za pomocą którego można zobaczyć wirusy (A)
• określa środowisko, w którym mogą się rozmnażać wirusy (B)

• charakteryzuje choroby bakteryjne: anginę, salmonellozę, próchnicę oraz wirusowe: przeziębienie, grypę, grypę jelitową, opryszczkę wargową (C)
• wskazuje podobieństwa i różnice między bakteriami i wirusami (C)

• na podstawie dostępnych źródeł wiedzy charakteryzuje inne choroby zakaźne (szczególnie choroby wieku dziecięcego) (C)
• wyszukuje informacje na temat odkrycia i znaczenia penicyliny dla człowieka (D)

39

Lekcja 30. Jak się nie zarazić?

• wyjaśnia, dlaczego kichając i kaszląc, należy zasłaniać nos i usta (B)

• wyjaśnia, dlaczego mycie rąk zapobiega zarażaniu się wybranymi chorobami zakaźnymi (B)
• wyjaśnia, dlaczego skaleczenie może być niebezpieczne (B)

• wymienia różne drogi wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu człowieka (A)
• charakteryzuje wściekliznę i sposoby jaj zapobiegania (C)
• wyjaśnia zasady postępowania w przypadku wbicia się kleszcza w skórę (B)

• opisuje ubranie zabezpieczające człowieka przed kleszczami na wycieczkach (B)

• omawia zasadę działania i znaczenie szczepień ochronnych (B)
• sprawdza w dostępnych źródłach, jakie choroby są przenoszone przez kleszcze (C)

40

Lekcja 31. Jak chronić jedzenie przed zepsuciem?

• wskazuje przyczynę psucia się żywności (A)
• przedstawia sposoby niszczenia i ograniczania bakterii w produktach spożywczych (A)

• wymienia sposoby ochrony żywności przed zepsuciem (A)
• określa miejsca przechowywania wskazanych przez nauczyciela produktów żywnościowych (C)

• wyjaśnia, dlaczego nie należy zbyt często jeść produktów z dodatkiem konserwantów (B)
• wyjaśnia, dlaczego nie wolno jeść przeterminowanej żywności (B)
• wyszukuje na etykietach różnych artykułów spożywczych nazwy i symbole substancji konserwujących (D)

• wyjaśnia, dlaczego artykuły spożywcze po otwarciu opakowania należy spożyć wcześniej, niż wskazuje data przydatności do spożycia (B)

• wyjaśnia, dlaczego żywność suszona, mocno solona lub słodzona może być przechowywana dłużej (B)

41

Lekcja 32. Higiena osobista pomaga zachować zdrowie

• wyjaśnia, co się składa na higienę osobistą (B)
• omawia, kiedy należy myć całe ciało, włosy, ręce i zęby (A)
• wyjaśnia, jak często należy zmieniać ubranie wierzchnie i bieliznę osobistą (A)

• demonstruje, jak należy myć zęby szczoteczką i jak czyścić je nicią dentystyczną (C)
• określa właściwą częstotliwość kontroli zębów przez stomatologa (A)

• wyjaśnia, dlaczego lepiej jest myć ciało pod prysznicem niż w wannie (B)
• na podstawie etykiet różnych środków do mycia i pielęgnacji ciała wskazuje produkty przeznaczone dla dzieci (C)

• wyjaśnia, dlaczego należy chodzić do stomatologa zanim zacznie boleć ząb (B)

• podaje przykłady negatywnych skutków nadmiernego stosowania mydła i innych środków do mycia ciała (B)

42

Lekcja 33. Bezpieczeństwo w domu zależy także od ciebie

• wykonuje kartę z zapisami ważnych numerów telefonów i własnym adresem (C)
• wskazuje nr 112 jako uniwersalny telefon alarmowy (A)
• wyjaśnia, jak należy się zachować, gdy do drzwi dzwoni ktoś obcy lub kiedy wybuchnie pożar (B)
• podaje treść informacji, którą należy przekazać, dzwoniąc na telefon alarmowy (C)

• wymienia potencjalne źródła pożaru w domu (A)
• podaje przykłady przedmiotów, które dziecko może ugasić samodzielnie, w odróżnieniu od pożaru, wymagającego interwencji dorosłych (C)
•  wymienia z pamięci telefony alarmowe na pogotowie, straż pożarną i policję (A)

• wyjaśnia, dlaczego w razie pożaru nie należy tracić czasu na szukanie i zabieranie ze sobą żadnych przedmiotów, w tym przedmiotów cennych (B)

• podaje przykłady materiałów łatwopalnych (A)
• wyjaśnia, w jakich sytuacjach dziecko może samodzielnie zapalić ogień (B)

• wyszukuje informacje na temat czynników wzmacniających i ograniczających pożar (C)

43

Lekcja 34. Instalacje: gazowa, elektryczna i wodna mogą być niebezpieczne

• wymienia domowe urządzenia gazowe i elektryczne, które mogą stanowić zagrożenie (A)
• wyjaśnia, jak należy się zachować, gdy ulatnia się gaz (B)
• omawia zasady, których należy przestrzegać podczas kontaktu z urządzeniami elektrycznymi (A)
• wyjaśnia, co należy zrobić, gdy woda leje się z uszkodzonego kranu bądź innego domowego urządzenia (B)

• wyjaśnia, co może się stać, gdy w trakcie gotowania kipi potrawa (B)
• przewiduje skutki niewłaściwego korzystania z urządzeń gazowych i elektrycznych w domu (B)

• rozróżnia sytuacje bezpiecznego i niebezpiecznego korzystania z urządzeń gazowych i elektrycznych (C)

• wskazuje miejsca odcięcia dopływu gazu, prądu i wody w swoim domu (A)
• opisuje, w jaki sposób można zabezpieczyć gniazdka elektryczne, żeby nie stwarzały zagrożenia dla dzieci (A)

• wyjaśnia, dlaczego pracując z urządzeniami elektrycznymi, używa się specjalnych śrubokrętów (B)
• wyjaśnia, dlaczego używanie suszarki do włosów w wannie lub przy wannie z wodą jest niebezpieczne (B)

44

Lekcja 35. Bezpieczeństwo poza domem

• wyjaśnia znaczenie elementów odblaskowych na ubraniu dla bezpieczeństwa pieszego (B)
• wymienia miejsca, w których można jeździć bezpiecznie na łyżwach lub sankach (A)
• wymienia sporty, które wymagają używania kasku i uzasadnia odpowiedź (A)
• opisuje, jak powinno się zachować dziecko, gdy nieznajomy zaprasza je do domu lub samochodu (B)
• demonstruje, jak należy przechodzić przez przejście dla pieszych z sygnalizacją świetlną i bez sygnalizacji (D)
• podaje, którą stroną drogi powinni poruszać się piesi, gdy przy drodze nie ma chodnika (A)
• wyjaśnia, jak należy się zachować po znalezieniu niewybuchu lub niewypału (B)

• podaje, o jakiej porze w ciągu doby kierowcy najtrudniej jest dostrzec pieszego na ulicy (A)
• wyjaśnia, dlaczego na drodze bez chodnika zawsze należy chodzić lewą stroną (B)
• wyjaśnia, kiedy dziecko może jeździć rowerem po chodniku (B)

•  wskazuje niebezpieczne miejsca na drodze z domu do szkoły (A)
• podaje przykłady niebezpiecznych sytuacji podczas zabaw na świeżym powietrzu (D)

• wskazuje zachowania osób dorosłych, które mogą stanowić zagrożenie dla dzieci (B)

• wyjaśnia, dlaczego nawet przy silnych mrozach nie wolno jeździć na łyżwach po zamarzniętej rzece (B)

45

Lekcja 36. Bezpieczeństwo w gospodarstwie rolnym

• na podstawie ilustracji wymienia  urządzenia w gospodarstwie rolnym mogące stanowić zagrożenie dla dzieci (A)
• podaje przykłady prac, których dzieciom nie wolno wykonywać w gospodarstwie rolnym (A)

• uzasadnia, dlaczego nie należy bawić się w zbożu, gdy odbywają się tam prace polowe (B)

• demonstruje, w jaki sposób należy prawidłowo przenosić ciężkie przedmioty (C)

• wyjaśnia, dlaczego nie należy przebywać w pobliżu miejsca, gdzie przeprowadza się nawożenie lub rozpryskuje się środki ochrony roślin (B)

• dowolną techniką wykonuje plakat lub ulotkę ostrzegającą przed zagrożeniami w gospodarstwie rolnym (D)

46

Lekcja 37. Kiedy zdarzy się wypadek

• demonstruje, co należy zrobić, kiedy:

– skaleczymy się lub leci nam krew z nosa

– uderzone miejsce boli i puchnie

– po urazie mocno boli noga, ręka, głowa lub brzuch

– ulegliśmy poparzeniu (C)

• wymienia sytuacje, w których użądlenie owada może być bardzo niebezpieczne (A)

• rozróżnia na rysunku lub wśród okazów naturalnych pszczołę, osę, trzmiela i szerszenia (C)
• wymienia zasady, których należy przestrzegać podczas jedzenia i picia na świeżym powietrzu (A)

• wyjaśnia znaczenie szczepionki w przypadku ugryzienia przez zwierzę podejrzane o wściekliznę (B)
• wyjaśnia, dlaczego poparzone miejsce trzeba chłodzić aż 15 minut (B)

• przygotowuje wspólnie z rodzicami domową apteczkę, a spis jej zawartości przedstawia na lekcji (D)
• wyjaśnia, dlaczego przyłożenie zimnego okładu do górnej części nosa hamuje krwotok (B)
• wykonuje pompkę do wyciągania jadu (D)

47, 48

Lekcja 38. Podsumowanie działu 4

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Moje zdrowie i bezpieczeństwo”

Dział 5. ŚWIAT ISTOT ŻYWYCH

49

Lekcja 39. Co to znaczy żyć?

• podaje przykłady organizmów o różnej wielkości ciała i żyjących w różnych środowiskach (A)
• wymienia czynności życiowe organizmów (A)

• charakteryzuje czynności życiowe organizmów (C)
• wymienia różnice między organizmami a nieożywionymi elementami przyrody (C)

• posługując się przykładami, wyjaśnia komórkową budowę organizmów (B)

• wyjaśnia różnice między wzrostem i rozwojem (B)

• wyszukuje informacje o najmniejszych i największych komórkach budujących organizmy (C)

50

Lekcja 40. Co widać pod mikroskopem?

• wyjaśnia, do czego służy mikroskop (A)
• podaje przykłady organizmów, które można zobaczyć tylko za pomocą mikroskopu (A)
• wymienia części mikroskopu (A)

• omawia przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu (A)
• z pomocą nauczyciela wykonuje preparat z ludzkiego włosa i obserwuje go pod mikroskopem (D)
• dokonuje obserwacji gotowych preparatów (C)

• sprawnie posługuje się mikroskopem (C)
• dokumentuje obserwacje w formie rysunku (C)

• omawia najczęściej popełniane błędy przy wykonywaniu preparatów mikroskopowych i ustawianiu obrazu pod mikroskopem (C)
• wykonuje wg instrukcji preparat ze skórki z cebuli (C)
• dokonuje obserwacji wykonanego preparatu ze skórki cebuli (D)

• samodzielnie wykonuje preparaty wymagające odpowiedniego cięcia w celu uzyskania przejrzystości obiektu
  (D)

51

Lekcja 41. Podział świata organizmów

• wymienia nazwy głównych królestw organizmów (A)

• podaje po jednym przykładzie organizmów należących do poszczególnych królestw (A)

• krótko charakteryzuje królestwa organizmów (B)
• wyjaśnia pojęcie gatunku (B)

• omawia podobieństwa i różnice w budowie człowieka i innych zwierząt (C)

• wyszukuje informacje na temat, jak człowiek wykorzystuje swoje podobieństwo do zwierząt
  (np. w medycynie) (C)

52

Lekcja 42. Do życia niezbędna jest energia

• podaje, do czego organizmom jest potrzebna energia (A)
• wyjaśnia, że źródłem energii jest spożywany pokarm (B)

• omawia proces spalania (B)
• wymienia tlen jako składnik powietrza niezbędny do spalania (A)
• wymienia dwutlenek węgla jako jeden z produktów procesu spalania (A)

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące, że tlen jest niezbędny do spalania (C)

• podaje przykładu spalania różnych substancji i sposoby wykorzystania powstałej energii przez człowieka (B)

• wyjaśnia, dlaczego niektóre gaśnice stosowane do gaszenia pożarów są wypełnione dwutlenkiem węgla (B)

53

Lekcja 43. Dlaczego musimy oddychać?

• podaje nazwę gazu niezbędnego organizmom do oddychania (A)
• podaje nazwę gazu powstającego podczas oddychania (A)

• wymienia sposoby pobierania tlenu przez różne organizmy (A)
• wymienia substraty (substancje pokarmowe i tlen) i produkty (energia i dwutlenek węgla) procesu oddychania (A)

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące, że w wydychanym przez człowieka powietrzu jest więcej dwutlenku węgla niż w powietrzu pobieranym podczas wdechu (D)
• wyjaśnia, skąd organizmy czerpią energię potrzebną im do życia (B)
• porównuje oddychanie roślin i zwierząt (B)
• wymienia sytuacje, w których człowiek potrzebuje więcej energii, a więc również więcej tlenu i pokarmu (A)

• charakteryzuje podobieństwa i różnice w procesach uzyskiwania energii:

– podczas spalania np. węgla

– podczas łączenia się substancji pokarmowych z tlenem w organizmie człowieka (D)

• wyjaśnia, jak może się czuć człowiek, który przez dłuższy czas przebywa w zamkniętym pomieszczeniu (D)
• wyjaśnia, dlaczego człowiek pozbawiony tlenu może przeżyć tylko kilka minut (B)

54

Lekcja 44. Jak rośliny się odżywiają?

• dzieli organizmy ze względu na sposób, w jaki się odżywiają (A)

• wymienia gazy pobierane i usuwane przez rośliny w procesie fotosyntezy i oddychania oraz przez zwierzęta w procesie oddychania (B)
• omawia różnice między organizmami samożywnymi i cudzożywnymi (C)
• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące wpływ ilości światła i wody na przebieg procesu fotosyntezy (C)

• samodzielnie rysuje schemat procesu fotosyntezy (C)
• omawia proces fotosyntezy na samodzielnie narysowanym schemacie (B)
• uzasadnia, dlaczego oddychanie jest procesem równie ważnym dla zwierząt, jak i dla roślin (B)

• wyjaśnia znaczenie fotosyntezy zarówno dla roślin, jak i dla zwierząt (B)

• przewiduje zmiany, jakie zaszłyby w przyrodzie, gdyby Słońce przestało świecić (D)

55

Lekcja 45. Wzrost i rozwój rośliny

• wymienia składniki potrzebne roślinie do życia (A)
• podaje nazwy części rośliny (A)

• wymienia po kolei najważniejsze etapy rozwoju rośliny (A)

• omawia rolę, jaką odgrywają poszczególne części rośliny (B)
• prowadzi wg instrukcji hodowlę fasoli lub grochu (C)
• dokumentuje obserwacje hodowli fasoli lub grochu w karcie obserwacji (C)

• samodzielnie prowadzi hodowlę fasoli w różnych warunkach:

– nasiona zanurzone w wodzie

– nasiona stykają się z wodą

– nasiona znajdują się znacznie powyżej poziomu wody (D)

• dokumentuje obserwacje prowadzonej hodowli fasoli (C)
• wyciąga wnioski z obserwacji hodowli fasoli (D)

• samodzielnie wyszukuje i prezentuje na lekcji informacje dotyczące roślin owadożernych (D)

56

Lekcja 46. Rośliny wokół nas

• wymienia cele, dla których człowiek uprawia rośliny (A)
• podaje zasady pielęgnacji roślin doniczkowych (A)

• rozpoznaje na zdjęciach gatunki roślin trujących (C)
• wspólnie z innymi uczniami wykonuje klasowy atlas roślin doniczkowych (D)

• przedstawia zasady bezpiecznego postępowania w kontakcie z roślinami trującymi, np. z wawrzynkiem wilcze łyko, pokrzykiem wilczą jagodą, barszczem Sosnowskiego (A)

• wskazuje rośliny trujące w swoim otoczeniu (D)

• tworzy album zawierający fotografie lub rysunki roślin rosnących w jego domu i zaznacza te, które są trujące (D)

57

Lekcja 47. Łańcuchy pokarmowe w przyrodzie

• dokonuje podziału zwierząt ze względu na sposób zdobywania pokarmu (A)
• wyjaśnia, czym jest łańcuch pokarmowy (B)

• charakteryzuje na przykładach roślinożerców, mięsożerców i wszystkożerców (B)
• układa proste łańcuchy pokarmowe, wykorzystując podane przykłady organizmów (C)

• wyjaśnia, dlaczego na początku łańcucha pokarmowego zawsze znajduje się roślina (B)
• układa łańcuchy pokarmowe, korzystając z własnej wiedzy przyrodniczej (C)
• podaje nazwy ogniw samodzielnie ułożonych łańcuchów pokarmowych (A)

• omawia zależności między poszczególnymi ogniwami łańcucha pokarmowego (C)
• podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w środowisku lądowym i wodnym (D)

• przewiduje skutki eliminacji poszczególnych elementów łańcucha pokarmowego (D)
• przewiduje skutki wprowadzenia do danego środowiska obcego gatunku (D)

58

Lekcja 48. Jak się rozmnażają zwierzęta?

• podaje nazwy osobników męskich i żeńskich w obrębie gatunku (A)

• wymienia podstawowe różnice w wyglądzie samca i samicy tego samego gatunku (A)
• wyjaśnia, co to jest okres godowy zwierząt (B)

• przedstawia, podając nazwy, sposoby przychodzenia na świat młodych różnych gatunków (A)
• opisuje przykłady zachowań zwierząt w okresie godowym (B)
• podaje przykłady zwierząt opiekujących się potomstwem i takich, które nie troszczą się o potomstwo (A)

• opisuje na wybranych przykładach, jak zwierzęta należące do różnych gatunków opiekują się swoim potomstwem (B)

• wyjaśnia, co jest przyczyną różnic w liczbie jaj składanych przez samice różnych gatunków ptaków lub w liczbie młodych w miocie u ssaków (D)

59

Lekcja 49. Zwierzęta wokół nas

• dobiera przykłady różnych gatunków zwierząt do różnych kryteriów, np.:

– duże i małe

– hodowane przez człowieka i żyjące dziko

– żyjące w środowisku lądowym, wodnym (C)

• opisuje obowiązki, jakie ma człowiek wobec hodowanego przez siebie zwierzęcia (B)

• wyjaśnia, w jakim celu człowiek trzyma zwierzęta domowe w gospodarstwie (B)
• przedstawia korzyści, jakie człowiek czerpie z hodowli zwierząt (B)

• określa, jakie organizmy nazywamy pasożytami B)
• wymienia przykłady pasożytów człowieka (A)

• rozpoznaje na fotografiach różne gatunki psów (C)
• charakteryzuje rozpoznane na fotografiach gatunki psów (C)
• podaje inne niż omawiane na lekcji przykłady zwierząt dzikich, gospodarskich i domowych (A)

• samodzielnie wyszukuje i prezentuje na lekcji informacje na temat pasożytów zwierząt domowych (D)

60

Lekcja 50. Poznajemy grzyby

• wymienia 3–4 przykłady grzybów kapeluszowych (A)
• podaje nazwę choroby skórnej wywoływanej przez grzyby u człowieka (A)

• wymienia sposoby odżywiania się grzybów (A)
• podaje przykłady miejsc, w których można znaleźć grzyby (A)
• wyjaśnia, czym są zarodniki grzybów (A)
• wymienia sposoby zapobiegania grzybicy (A)

• uzasadnia, dlaczego grzyby nie należą ani do roślin, ani do zwierząt (B)
• omawia na przykładach pozytywne i negatywne aspekty znaczenia grzybów dla człowieka (A)

• opisuje rozmnażanie się grzybów przez zarodniki (B)
• obserwuje pod mikroskopem gotowy preparat pleśni z zarodniami (C)
• dokumentuje prowadzone obserwacje mikroskopowe pleśni (C)

• prowadzi hodowlę drożdży piekarniczych wg instrukcji podanej przez nauczyciela (C)
• dokumentuje obserwacje prowadzonej hodowli drożdży piekarniczych (C)
• wykonuje wg instrukcji podanej przez nauczyciela preparat mikroskopowy z drożdży (D)
•  obserwuje wykonany preparat drożdży pod mikroskopem (C)

• obserwuje pod mikroskopem gotowy preparat pleśni z zarodniami (C)

61, 62

Lekcja 51. Podsumowanie działu 5

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Świat istot żywych”

Dział 6. W WODZIE I NAD WODĄ

63

Lekcja 52. Jak woda krąży w przyrodzie?

wskazuje na schemacie drogi, którymi woda z opadów atmosferycznych trafia do mórz i oceanów (A)

• wymienia zmiany stanu skupienia wody w cyklu obiegu wody w przyrodzie (A)
• podaje przykłady miejsc, gdzie woda jest zatrzymywana i nie uczestniczy w obiegu (A)

• rysuje i omawia schemat obiegu wody w przyrodzie (C)
• wyjaśnia pojęcie wód podziemnych (B)
• wyjaśnia, w jaki sposób powstają źródła (B)

• wyjaśnia, skąd się biorą opady na terenach suchych (B)
• wyjaśnia określenie „obieg” wody (B)

• uzasadnia, że zanieczyszczenia powietrza mają również wpływ na stan gleby i wody (C)

64

Lekcja 53. Rozpoznajemy wody powierzchniowe

• wyjaśnia, czym są wody powierzchniowe (A)
• dokonuje podziału wód powierzchniowych na stojące i płynące (A)

• podaje przykłady wód powierzchniowych stojących i płynących (A)
• na podstawie instrukcji wykonuje modele rzeki i jeziora w umywalce (C)

• omawia sposób powstawania rzeki i jeziora (A)
• wymienia drogi zasilania jezior w wodę (A)
• wyjaśnia, czym jest bagno (B)
• wykonuje na podstawie instrukcji model bagna w misce (C)

• wskazuje różnice między jeziorem a bagnem (C)
• wyjaśnia, dlaczego wchodzenie na bagna jest niebezpieczne (B)

• przygotuje prezentację komputerową lub album o różnych zbiornikach wodnych znajdujących się w okolicy (D)

65

Lekcja 54.
Jak i dokąd płyną rzeki?

• podaje nazwy głównych elementów rzeki (A)
• wymienia miejsca, gdzie mogą uchodzić rzeki (A)

• na podstawie obserwacji w terenie ustala, który brzeg rzeki jest prawy, a który lewy (D)

• wyjaśnia zależność między nachyleniem powierzchni ziemi a kierunkiem, w którym płynie rzeka (B)

• rozpoznaje części rzek na różnych zdjęciach, uzasadniając swój wybór (C)

• sprawdza w dostępnych źródłach, gdzie jest źródło najbliższej rzeki, jaką ta rzeka ma długość i gdzie uchodzi (D)

66

Lekcja 54a. Badamy najbliższą rzekę

(zajęcia terenowe)

67

Lekcja 55. Rośliny wodne i nadwodne

• wymienia czynniki niezbędne do życia roślin lądowych i wodnych (A)

• określa cechy środowiska wodnego korzystne i niekorzystne dla roślin wodnych (B)
• wymienia po jednym przykładzie roślin:

– rosnących przy zbiornikach wodnych,

– rosnących przy brzegu w płytkiej wodzie

– występujących na głębokiej wodzie (A)

• w oparciu o przykłady opisuje sposoby przystosowania roślin wodnych do zdobywania światła (B)
• wymienia po dwa przykłady gatunków roślin wodnych i nadwodnych (A)

• porównuje budowę roślin wodnych i lądowych (C)

• podaje przykłady roślin hodowanych w akwariach (B)

68

Lekcja 56.
Jakie zwierzęta żyją w wodzie?

• wymienia po jednym przykładzie gatunków zwierząt żyjących:

– tylko w wodzie,

– w wodzie, i na lądzie (A)

• wśród zwierząt wodnych wskazuje te, które oddychają tlenem rozpuszczonym w wodzie, i te, które oddychają tlenem atmosferycznym (B)

• opisuje przystosowania ryb do życia w wodzie (C)
• porównuje warunki życia w wodzie latem i zimą (C)

• omawia przystosowania zwierząt (innych niż ryby) do życia w wodzie (B)
• wyjaśnia, jak zwierzęta wodne mogą przetrwać zimę (B)
• wskazuje różnice między larwą komara a osobnikiem dorosłym (C)

• wyszukuje w dostępnych źródłach informacje o:

– sposobach walki z komarami

– chorobach przenoszonych przez komary (C)

69

Lekcja 57. Łańcuchy pokarmowe w wodzie

• wymienia inne niż rośliny organizmy samożywne żyjące w wodzie lub w wilgotnych miejscach (A)
• podaje przykłady organizmów cudzożywnych żyjących w wodzie (A)

• układa proste łańcuchy pokarmowe, wykorzystując podane przykłady organizmów (B)

• podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w środowisku wodnym utworzonych samodzielnie:

– tylko z organizmów wodnych

– z organizmów wodnych i lądowych (B)

• posługując się przykładami, wyjaśnia zależność między budową zwierzęcia a pokarmem, którym się odżywia (B)
• rozpoznaje na ilustracjach najczęściej spotykane w Polsce gatunki ryb słodkowodnych (C)

• wyszukuje informacje na temat wpływu zanieczyszczeń środowiska wodnego na żyjące w nim organizmy (C)

70

Lekcja 57a. Rozpoznajemy ryby

71, 72

Lekcja 58. Podsumowanie działu 6

Podsumowanie i sprawdzian z działu „W wodzie i nad wodą”

Dział 7. ŻYCIE LASU

73

Lekcja 59. Las to przykład środowiska lądowego

• wymienia czynniki charakterystyczne dla środowiska lądowego (A)

• wymienia przystosowania organizmów lądowych do niedoborów wody (A)
• wyjaśnia, jak zwierzęta przystosowały się do zmian temperatury powietrza na lądzie (B)

• posługując się przykładami, porównuje cechy środowiska lądowego i wodnego oraz ich wpływ na organizmy (C)

• wyjaśnia zależność między budową liścia a szybkością parowania wody z rośliny (C)

• wyszukuje informacje na temat środowiska, w którym powstało życie na Ziemi (C)

74

Lekcja 60. Drzewa – największe rośliny w lesie

• wymienia części drzewa (A)
• podaje 3–4 gatunki najpospolitszych drzew rosnących w lesie (A)
• dzieli przykładowe drzewa na iglaste i liściaste (A)

• wymienia cechy, którymi różnią się od siebie drzewa iglaste i liściaste (B)
• wyjaśnia zasadę podziału lasów na iglaste, liściaste i mieszane (A)
• wymienia po trzy gatunki drzew liściastych i iglastych (A)

• określa rolę, jaką odgrywają poszczególne części drzewa (B)
• wykonuje album zawierający suszone liście różnych gatunków drzew wraz z ich opisami (D)

• na podstawie obserwacji przekroju pnia określa w przybliżeniu wiek drzewa iglastego (D)
• rozpoznaje cztery gatunki drzew iglastych i co najmniej pięć gatunków drzew liściastych (C)

• wyjaśnia przyczyny różnic w budowie koron drzew rosnących samotnie, na skraju lasu i w środku lasu (C)
• na postawie obserwacji określa, które gatunki drzew człowiek najchętniej sadzi w parkach oraz na działkach wokół domu (D)
• opierając się na przykładach, porównuje budowę korzeni drzew rosnących na glebach suchych i wilgotnych (C)

75

Lekcja 60a. Rozpoznajemy drzewa (zajęcia terenowe)

76

Lekcja 61. Poznajemy piętra lasu

• wymienia kolejno piętra lasu (A)
• wymienia co najmniej sześć gatunków roślin występujących w lesie (A)

• wyjaśnia, w jaki sposób powstaje ściółka leśna (B)
• przyporządkowuje zdjęcia lub rysunki pospolitych gatunków roślin i grzybów do poszczególnych pięter lasu (C)
• podaje 1–2 przykłady roślin i grzybów występujących w koronach drzew, w podszycie i w runie (A)

• opisuje warunki panujące w poszczególnych piętrach lasu (A)
• wykonuje rysunek drzewa i krzewu oraz omawia występujące między nimi różnice (C)
• podaje 3–4 przykłady roślin lub grzybów występujących w poszczególnych piętrach lasu (w runie, podszycie i koronach drzew) (A)
• omawia przystosowania roślin do życia w poszczególnych warstwach lasu (B)

• wskazuje piętro lasu, w którym warunki są najbardziej stałe, i uzasadnia swój wybór (C)
• wymienia gatunki roślin leśnych, których owoce lub nasiona są zjadane przez zwierzęta (A)
• uzasadnia stwierdzenie, że wszystkie warstwy lasu uczestniczą w tworzeniu gleby (B)

• wyjaśnia zdanie: „Las nawozi się sam” (B)
• na podstawie innych źródeł przygotowuje informacje o wykorzystaniu drzew leśnych w medycynie (A)

77

Lekcja 62. Zwierzęta leśne

• wymienia co najmniej sześć gatunków zwierząt żyjących w lesie (A)

• przyporządkowuje zdjęcia lub rysunki pospolitych gatunków zwierząt do poszczególnych pięter lasu (C)
• podaje 1–2 przykłady gatunków zwierząt występujących w poszczególnych piętrach lasu (A)

• omawia przystosowania zwierząt do życia w poszczególnych warstwach lasu (B)

• opisuje korzyści, jakie czerpią zwierzęta z tego, że żyją w koronach drzew (B)
• wyjaśnia znaczenie mrówek i dżdżownic dla lasu (B)

• wyszukuje w dostępnych źródłach rysunki lub zdjęcia tropów zwierząt leśnych (C)
• przedstawia, jak ludzie pomagają zwierzętom leśnym w różnych porach roku (C)

78

Lekcja 63. Łańcuchy pokarmowe w lesie

• wymienia 2–3 przykłady łańcuchów pokarmowych w lesie (A)

• podaje co najmniej dwa przykłady łańcuchów pokarmowych, w których występuje ten sam organizm roślinny lub zwierzęcy (B)

• opisuje na przykładach przystosowania różnych gatunków zwierząt leśnych do zdobywania pokarmu (B)

• na podstawie schematu z podręcznika charakteryzuje różne typy zależności między organizmami żyjącymi w lesie (C)

• przewiduje, co się stanie, gdy nadmiernie wzrośnie liczebność osobników gatunku tworzącego jedno z ogniw łańcucha pokarmowego (D)
• wyjaśnia, na czym polega równowaga w środowisku leśnym (D)

79

Lekcja 63a. Obserwujemy mieszkańców lasu

(zajęcia terenowe)

80

Lekcja 64. Człowiek i las

• podaje 2–3 przykłady znaczenia lasów dla człowieka (A)
• uzasadnia konieczność zbiórki makulatury (B)
• opisuje, jak należy się zachowywać w lesie (B)
• wyjaśnia, dlaczego w lesie nie wolno palić ognisk poza specjalnie wyznaczonymi do tego celu miejscami (B)

• wymienia gatunki roślin leśnych, których owoce lub nasiona są pokarmem dla ludzi (A)
• podaje, jak można zapobiegać kurczeniu się obszarów leśnych (A)

• opisuje pozytywny wpływ lasu na odpoczywających w nim ludzi (B)
• na podstawie rysunku lub fotografii odróżnia  muchomora sromotnikowego i muchomora jadowitego od czubajki kani (C)

• wyjaśnia, dlaczego w lasach trzeba sadzić nowe drzewa (B)
• wykonuje mapę myślową lub album, aby przedstawić znaczenie lasu dla człowieka (D)

• wymienia, do jakich celów wykorzystuje się różne gatunki drzew (A)
• ustala, co należy zrobić, aby zgodnie z prawem wyciąć drzewo z prywatnego lasu lub działki (D)
• wyjaśnia, dlaczego las tworzony przez jeden gatunek drzewa jest mniej odporny na działanie szkodliwych czynników, np. szkodników drzew, wiatru, suszy, niż las wielogatunkowy (C)

81, 82

Lekcja 65. Podsumowanie działu 7

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Życie lasu”

Dział 8. NA ŁĄCE, NA POLU I W SADZIE

83

Lekcja 66. Dlaczego rośliny kwitną?

• określa, w jakim celu roślina wytwarza nasiona (B)
• wskazuje na planszy elementy kwiatu (C)
• podaje nazwy grup roślin wyodrębnionych ze względu na sposób zapylania (B)

• wyjaśnia pojęcie kwiatostanu (A)
• na podstawie barwnych ilustracji przedstawiających kwiaty przyporządkowuje rośliny do wiatropylnych lub owadopylnych (C)

• omawia proces zapylania (B)
• odnajduje w kwiatach różnych roślin poszczególne ich części (C)
• omawia rolę, jaką odgrywają poszczególne elementy kwiatu (B)
• podaje po trzy przykłady roślin wiatropylnych i owadopylnych (A)

• podaje 3–4 przykłady roślin o kwiatach pojedynczych i roślin, których kwiaty są zebrane w kwiatostany (C)
• porównuje budowę kwiatu roślin wiatropylnych i owadopylnych (C)
• wymienia korzyści, jakie czerpią z procesu zapylania kwiaty, a jakie owady (B)

• wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat rodzajów kwiatów w kwiatostanach, na przykładzie słonecznika i stokrotki (C)

84

Lekcja 67. Po co roślinom owoce?

• określa rolę owoców w życiu rośliny (B)
• wskazuje część rośliny, która przekształca się w owoc (C)

• wymienia sposoby rozsiewania nasion (A)
• na podstawie ilustracji przyporządkowuje owoce do właściwych roślin (C)

• omawia sposoby rozsiewania nasion (A)
• charakteryzuje na przykładach budowę owoców różnych gatunków roślin w powiązaniu ze sposobem rozprzestrzeniania nasion (C)
• określa doświadczalnie wpływ budowy nasion klonu na prędkość, z jaką opadają, i odległość, jaką mogą pokonać (C)

• wyjaśnia, dlaczego rośliny w miarę możliwości wytwarzają dużą ilość nasion i rozprzestrzeniają je na znaczne odległości (B)
• wymienia przykłady celowego i przypadkowego sposobu rozsiewania nasion przez człowieka (A)

• wyszukuje informacje o wartościowych składnikach różnych owoców jadanych przez ludzi (C)

85

Lekcja 68. Różnorodność roślin na łące

• wyjaśnia pojęcie łąki (B)
• przedstawia, w jaki sposób człowiek wykorzystuje łąki (B)

• wymienia najczęściej spotykane rośliny łąkowe (A)
• omawia znaczenie koniczyny dla człowieka i zwierząt (B)

• wymienia miejsca, w których łąki powstają w sposób naturalny (B)
• wymienia lecznicze rośliny rosnące na łące (A)
• wykonuje zielnik z 4–5 roślin łąkowych (D)

• wykonuje zielnik z co najmniej sześciu gatunków roślin łąkowych (C)
• omawia lecznicze właściwości wybranych gatunków roślin łąkowych (B)
• wyjaśnia, co się dzieje z łąką, gdy zaczynają na niej rosnąć drzewa (B)

• wyszukuje informacje na temat ubocznych skutków niewłaściwego stosowania leczniczych roślin łąkowych (D)

86

Lekcja 69. Poznajemy rośliny uprawne

• wymienia najczęściej uprawiane w Polsce zboża, drzewa i krzewy owocowe oraz warzywa (A)
• rozpoznaje podstawowe  gatunki warzyw uprawianych w Polsce (C)

• rozpoznaje na fotografiach i ilustracjach gatunki zbóż  uprawianych w Polsce (C)
• wymienia 4–5 produktów wytwarzanych ze zbóż (A)
• podaje przykłady wykorzystania ziemniaków przez człowieka (A)

• wyjaśnia, w jakim celu stosuje się na polach nawozy (B)
• dokonuje podziału nawozów na sztuczne i naturalne (A)
• rozpoznaje na planszach i w terenie najpopularniejsze w Polsce drzewa i krzewy owocowe (C)

• podaje przykłady wykorzystania pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia i kukurydzy (A)
• wymienia rośliny uprawiane przez człowieka w celu wykorzystania zawartych w nich substancji (A)

• ustala, jak i dlaczego powstało pszenżyto (B)

87

Lekcja 70. Mieszkańcy pól i łąk

• podaje 4–5 przykładów zwierząt żyjących na łące lub polu (A)
• wyjaśnia, dlaczego na polu i łące zwierzętom trudno jest się ukryć (B)
• wyjaśnia, jakie organizmy nazywamy szkodnikami (B)

• wymienia co najmniej dwa przykłady szkodników pól i roślin, na których żerują (A)
• układa prosty łańcuch pokarmowy z organizmów żyjących na polu lub łące (C)

• opisuje na przykładach przystosowania zwierząt drapieżnych oraz ich ofiar do życia na polu i łące (B)
• wyjaśnia, kiedy szpaki są szkodnikami, a kiedy sprzymierzeńcami człowieka (B)
• samodzielnie układa łańcuchy pokarmowe z organizmów występujących na polu lub łące z uwzględnieniem człowieka (C)
• charakteryzuje i porównuje różne metody walki człowieka ze szkodnikami (B)

• określa różnice między polem uprawnym a lasem (B)
• wskazuje przyczyny szybkiego rozprzestrzeniania się szkodników na polu (B)
• wskazuje pozytywne i negatywne skutki stosowania środków ochrony roślin (B)

• wyjaśnia, na czym polega walka biologiczna ze szkodnikami (B)
•  podaje przykłady innych niż w podręczniku biologicznych metod zwalczania szkodników (A)

88

Lekcja 70a. Wycieczka na łąkę

(zajęcia terenowe)

89

Lekcja 71. Poznajemy zwierzęta gospodarskie

• wymienia zwierzęta gospodarskie hodowane przez człowieka (A)
• wymienia ptaki zaliczane do drobiu (A)

• wylicza korzyści płynące z hodowli bydła, świń i drobiu (A)
• przedstawia wykorzystanie koni przez człowieka dawniej i dziś (A)

• opisuje przodków bydła domowego i świni (B)
• wyjaśnia, w jakim celu kolczykuje się niektóre zwierzęta hodowlane (B)

• wyjaśnia różnice między hodowlą w tradycyjnych gospodarstwach rolnych a hodowlą w warunkach przemysłowych (B)
• analizuje pozytywne i negatywne skutki hodowli przemysłowej zwierząt (C)

• wyszukuje informacje dotyczące systemu znakowania jaj obowiązującego w krajach Unii Europejskiej (C)
• wyjaśnia, dlaczego pościel i ubrania wykonane z puchu są bardzo ciepłe (B)

90, 91

Lekcja 72. Podsumowanie działu 8

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Na łące, na polu i w sadzie”

92

Lekcja 73a. Wakacje z przyrodą

• przedstawia, jak należy się zachowywać podczas kontaktu z przyrodą podczas wakacji
• wymienia sposoby dokumentowania spotkań z przyrodą