I. KRAJOBRAZ

• Przyroda naszej ojczyzny

• Znaki kartograficzne

• Rodzaje map

• Mapa hipsometryczna

• Wysokość względna i bezwzględna

• Krajobrazy naturalne i kulturowe

• Krajobraz nizin nadmorskich

• Krajobraz pojezierzy i Nizin Środkowopolskich

• Krajobraz wyżyn

• Krajobraz gór

• Piętra roślinne w górach

16

• wskazuje położenie Polski na mapie Europy lub świata

• wymienia: symbole Polski – godło i flagę, tytuł hymnu narodowego, nazwę stolicy Polski

• wskazuje na mapie Europy granice Polski i kraje sąsiadujące z nią

• wskazuje na mapie administracyjnej swoje województwo

• podaje przykłady zastosowania różnego rodzaju map

• orientuje mapę za pomocą kompasu

• wyznacza poziomice oraz wskazuje stok stromy i łagodny na modelu pagórka

• odczytuje wysokości względne i bezwzględne punktów na rysunku poziomicowym

• czyta treść mapy hipsometrycznej, korzystając ze znaków kartograficznych

• rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej

• wskazuje na mapie obszary nizinne, wyżynne i górskie

• odczytuje na mapie nazwy krain geograficznych

• omawia różnice między krajobrazem kulturowym a naturalnym

• podaje przykłady turystycznych i rekreacyjnych elementów krajobrazów

• wyjaśnia terminy: mierzeja, klif, wydma, depresja, pojezierze, morena, głazy narzutowe, less, wąwóz, gołoborze, turnie

• rozpoznaje cechy krajobrazu na ilustracji lub fotografii

C

A

C

C

A

C

C

C

C

C

C

C

C

A

B

C

I

III

I

I

IV

V

III

I

I

I

I

I

III

III

III

I

• określa położenie Polski w Europie na podstawie mapy

• wykazuje przydatność różnego rodzaju map

• przelicza rzeczywiste odległości między punktami na mapie na podstawie skali mapy

• wskazuje stok stromy i łagodny na rysunku poziomicowym pagórka

• oblicza na mapie poziomicowej różnice wysokości między wskazanymi punktami

• odczytuje na mapie hipsometrycznej wysokości bezwzględne krain geograficznych

• wskazuje na mapie kierunek spływu rzeki na podstawie ukształtowania powierzchni

• wykazuje przystosowania działalności człowieka do warunków naturalnych w różnych krajobrazach

• wyjaśnia wpływ czynników rzeźbotwórczych na rodzaj krajobrazu

• opisuje cechy krajobrazu wybranych krain geograficznych

• gromadzi informacje o wybranych krajobrazach, miastach i obiektach

• wykazuje zależność między wysokością a temperaturą i roślinnością występującą w górach

C

D

C

C

C

C

C

D

B

C

D

D

III

III

V

I

V

I

III

III

III

V

IV

III

II. POWIETRZE

• Skład i właściwości powietrza

• Znaczenie tlenu w przyrodzie

• Przyrządy meteorologiczne

• Pogoda i klimat w Polsce

• Wpływ zmian pogody w ciągu roku na życie człowieka i innych organizmów

• Owady i ptaki występujące w Polsce

• Budowa owada

• Cykle rozwojowe owadów

• Przystosowania ptaków do życia w różnych środowiskach

• Substancje zanieczyszczające powietrze

• Powstawanie smogu, kwaśnych deszczów i efektu cieplarnianego

• Znaczenie wody w przyrodzie

17

• omawia skład powietrza na podstawie schematu

• wymienia właściwości powietrza

• wyjaśnia różnice między mieszaniną jednorodną a niejednorodną

• definiuje pojęcia: atom, pierwiastek, cząsteczka, związek chemiczny

• omawia znaczenie tlenu w przyrodzie

• omawia czynniki niezbędne do procesu spalania oraz zjawiska towarzyszące spalaniu

• uzasadnia potrzebę przewidywania pogody

• opisuje zmienność stanów pogody w ciągu dnia oraz w ciągu roku

• odczytuje średnie temperatury powietrza i sumy opadów w różnych porach roku z klimatogramu i mapy klimatycznej

• podaje przykłady wpływu klimatu na życie codzienne człowieka oraz inne organizmy żywe

• podaje przykłady owadów i ptaków występujących w Polsce

• omawia na podstawie schematu cykl rozwojowy owadów

• podaje przykłady przystosowań ptaków do lotu

• podaje przykłady środowisk życia ptaków i gatunków ptaków tam występujących

• podaje przykłady źródeł skażenia powietrza

C

A

B

A

C

C

C

C

C

A

A

C

A

A

A

I

III

III

III

III

III

III

III

I

III

III

I

III

III

III

• wyjaśnia, na czym polega rozprężliwość i ściśliwość oraz podaje przykłady wykorzystywania tych właściwości powietrza przez człowieka

• sporządza mieszaninę jednorodną i niejednorodną

• planuje i przeprowadza proste doświadczenie ukazujące właściwości powietrza

• wyjaśnia, na czym polega konwekcja oraz podaje przykłady jej wykorzystania przez człowieka

• planuje doświadczenie dowodzące, że do procesu spalania niezbędny jest tlen

• dokonuje prostych pomiarów oraz obserwacji meteorologicznych

• formułuje prognozę pogody na podstawie prostych obserwacji

• charakteryzuje klimat Polski na podstawie mapy klimatycznej

• wymienia czynniki wpływające na klimat Polski

• omawia przystosowania ptaków do lotu

• rozpoznaje ptaki roślinożerne i drapieżne

• wyjaśnia przyczyny wędrówek ptaków

• wyjaśnia mechanizm powstawania kwaśnych deszczów, efektu cieplarnianego i smogu

• proponuje sposoby zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza

B

D

D

B

D

D

D

C

A

C

C

B

B

D

III

V

V

V

V

V

V

III

III

III

V

III

V

III

III. WODA

• Właściwości wody

• Wody Polski

• Morze Bałtyckie

• Strefy życia w Morzu Bałtyckim

• Rzeki i jeziora w Polsce

• Warunki życia w rzece i jeziorze

• Organizmy żyjące w Morzu Bałtyckim, jeziorach i rzekach

• Zależności pokarmowe w Morzu Bałtyckim i jeziorze

• Tereny podmokłe

• Obieg wody w przyrodzie

• Pochodzenie wody pitnej

• Zanieczyszczenie wód

16

• omawia znaczenie wody w przyrodzie

• omawia właściwości wody

• dokonuje podziału wód na słone i słodkie

• dokonuje podziału wód śródlądowych i podaje ich przykłady

• wskazuje na mapie Polski przykłady różnych rodzajów zbiorników wodnych oraz obszarów podmokłych

• omawia położenie Morza Bałtyckiego

• opisuje wybrzeża Bałtyku

• wyjaśnia pojęcia: cieśnina, wyspa, półwysep, zalew, zatoka

• wyjaśnia, czym jest rzeka i wymienia jej odcinki

• wyjaśnia znaczenie wód śródlądowych i morza w gospodarce człowieka

• wymienia i wskazuje na mapie rzeki główne oraz ich dopływy

• wyjaśnia, czym są tereny podmokłe

• wyjaśnia, w jaki sposób powstają tereny podmokłe

• omawia przyrodnicze znaczenie terenów podmokłych

• omawia na podstawie schematu obieg wody w przyrodzie

• wymienia skutki zanieczyszczenia wody

• wymienia główne źródła zanieczyszczeń wody

C

C

A

A

C

C

C

B

B

B

C

B

B

C

C

A

A

III

III

III

III

I

III

III

III

III

III

I

III

III

III

III

III

III

• planuje i przeprowadza proste doświadczenie wykazujące właściwości wody

• omawia różnice między środowiskiem wodnym a lądowym

• omawia przystosowania organizmów do różnych warunków panujących w jeziorze, rzece i morzu

• charakteryzuje Bałtyk jako środowisko życia organizmów

• wykazuje istnienie zależności pokarmowych między organizmami żyjącymi w wodzie

• wskazuje bieg górny, środkowy i dolny rzeki na mapie lub schemacie

• charakteryzuje warunki życia w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki

• omawia warunki życia w jeziorze

• planuje i przeprowadza proste doświadczenie ilustrujące obieg wody w przyrodzie

• proponuje sposoby oszczędnego korzystania z wody

• proponuje sposoby ochrony wód przed zanieczyszczeniami

D

C

C

C

D

C

C

C

D

D

D

V

III

III

III

III

I

III

III

V

III

III

IV. SKAŁY I GLEBY

• Zasoby surowców mineralnych występujących w Polsce i ich zastosowanie

• Pochodzenie węgla

• Zastosowanie kamieni ozdobnych

• Rodzaje gleb w Polsce

• Uprawa ziemi

• Składowiska odpadów

• Przetwarzanie odpadów

8

• wymienia grupy surowców mineralnych ze względu na ich zastosowanie

• omawia znaczenie surowców mineralnych dla człowieka

• omawia sposoby wykorzystywania przez człowieka poszczególnych grup surowców mineralnych

• wymienia typy gleb powszechnie występujących w Polsce

• wskazuje na mapie gleb obszary występowania wybranych rodzajów gleb w Polsce

• omawia znaczenie uprawy ziemi dla człowieka

• podaje przykłady zastosowania roślin uprawianych w Polsce

• wyjaśnia wpływ składowisk odpadów na środowisko

• wykonuje proste doświadczenie ilustrujące wpływ substancji pochodzących ze składowisk odpadów na organizmy żywe

• omawia znaczenie recyklingu dla przyrody i gospodarki człowieka

• opisuje skutki zanieczyszczenia gleby

A

C

C

A

C

C

A

B

D

C

C

III

III

III

III

I

III

III

III

V

III

III

• charakteryzuje grupy surowców mineralnych

• uzasadnia potrzebę korzystania z surowców mineralnych

• omawia genezę węgla kamiennego

• proponuje sposoby ochrony surowców mineralnych

• opisuje wygląd i zastosowanie wybranych kamieni ozdobnych

• wskazuje obszary wydobycia surowców mineralnych na mapie Polski

• charakteryzuje gleby ze względu na ich żyzność

• określa wymagania glebowe wybranych roślin uprawianych w Polsce

• proponuje sposoby ochrony gleby

• planuje i przeprowadza proste doświadczenie ilustrujące wpływ substancji pochodzących ze składowisk odpadów na organizmy żywe

C

D

C

D

C

C

C

C

D

D

III

III

III

III

III

I

III

III

III

V

V. ORGANIZMY

• Świat widziany pod mikroskopem

• Znaczenie obserwacji mikroskopowych

• Bakterie

• Drożdże

• Pleśnie

• Grzyby kapeluszowe

• Glony

• Porosty

• Mchy

• Paprocie, skrzypy i widłaki

• Zbiorowiska roślin w Polsce

• Rośliny użytkowe

• Rośliny ozdobne

• Bezkręgowce Polski

• Kręgowce Polski

23

• omawia znaczenie obserwacji mikroskopowych

• podaje przykłady organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych

• wyjaśnia różnicę między organizmami jednokomórkowymi a wielokomórkowymi

• wymienia środowiska życia organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych

• wyjaśnia różnicę między samożywnością a cudzożywnością

• omawia znaczenie bakterii w życiu człowieka

• omawia budowę grzybów, glonów, porostów, mchów, paproci, skrzypów i widłaków na podstawie ilustracji lub fotografii

• podaje przykłady saprofitów i pasożytów występujących wśród grzybów

• rozpoznaje wybrane grzyby jadalne, niejadalne i trujące na podstawie ilustracji lub fotografii

• omawia znaczenie grzybów, glonów, porostów, mchów i paprotników w przyrodzie oraz życiu człowieka

• omawia znaczenie roślin pionierskich w przyrodzie

• charakteryzuje wybrane zbiorowiska roślinne

• omawia znaczenie roślin użytkowych dla człowieka

• podaje przykłady wykorzystania roślin użytkowych przez człowieka

• omawia znaczenie roślin ozdobnych dla człowieka

• rozpoznaje rośliny ozdobne w najbliższym środowisku

• omawia sposoby odżywiania się kręgowców

• podaje przykłady zależności pokarmowych w wybranym środowisku

• wyjaśnia różnicę między bezkręgowcami a kręgowcami

• podaje przykłady bezkręgowców i kręgowców

C

A

B

A

C

C

C

A

C

C

C

C

C

A

C

C

C

A

B

A

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

• sporządza preparaty mikroskopowe oraz prowadzi obserwacje z wykorzystaniem mikroskopu

• planuje i przeprowadza proste obserwacje mikroskopowe

• porównuje sposoby odżywiania się saprofitów i pasożytów

• omawia znaczenie chlorofilu w odżywianiu się

• wyjaśnia, na czym polega symbioza i mikoryza

• planuje i przeprowadza proste doświadczenie przedstawiające rozmnażanie drożdży

• ocenia stan czystości powietrza, korzystając ze skali porostowej

• zakłada hodowlę mchu i obserwuje etapy jego rozwoju

• charakteryzuje środowiska życia grzybów, glonów, porostów, mchów, paproci, skrzypów i widłaków

• wykazuje potrzebę ekologicznego gospodarowania

• zakłada hodowlę roślin ozdobnych

• rozróżnia pospolite bezkręgowce i kręgowce

• podaje przykłady przystosowań kręgowców do różnych środowisk życia

• zapisuje zależności pokarmowe w postaci łańcucha pokarmowego

D

D

C

C

B

D

D

D

C

D

D

B

A

C

III

V

III

III

III

V

V

V

III

V

V

III

III

III

VI. CZŁOWIEK

• Budowa organizmu człowieka

• Poruszanie się

• Odżywianie się

• Oddychanie

• Powstawanie życia

• Etapy życia człowieka

• Czynniki wywołujące choroby

• Reakcja organizmu na obecność drobnoustrojów chorobotwórczych

• Choroby zakaźne

• Sposoby zachowania zdrowia

10

• rozróżnia na ilustracji komórkę, tkankę, organ i układ narządów

• podaje przykłady funkcji układów narządów

• wymienia nazwy części ciała człowieka i wskazuje je na sobie

• omawia budowę organizmu człowieka

• opisuje budowę układu szkieletowego, pokarmowego, oddechowego i rozrodczego człowieka, korzystając ze schematu

• omawia funkcje układu kostnego, mięśniowego, pokarmowego, oddechowego i rozrodczego człowieka

• opisuje drogę pokarmu w organizmie na podstawie ilustracji

• wyjaśnia różnice w budowie układu rozrodczego kobiety i mężczyzny

• opisuje na podstawie ilustracji etapy rozwoju człowieka od momentu zapłodnienia do urodzenia

• wymienia przykłady chorób wirusowych i bakteryjnych

• wymienia objawy wybranych chorób zakaźnych

• omawia znaczenie wypoczynku czynnego i biernego w zachowaniu zdrowia

C

A

C

C

C

C

C

B

C

A

A

C

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

III

• wyjaśnia pojęcia: tkanka, narząd, układ

• wykazuje współdziałanie układu szkieletowego i mięśniowego w poruszaniu się

• omawia znaczenie oddychania i odżywiania dla organizmów

• uzasadnia, że człowiek jest organizmem, kręgowcem, ssakiem

• proponuje sposoby zapobiegania chorobom

• opisuje sposoby nabywania odporności organizmu

• uzasadnia potrzebę prowadzenia higienicznego trybu życia

B

D

C

D

D

C

D

III

III

III

III

III

III

V

VII. OCHRONA PRZYRODY

• Parki narodowe pobrzeża Bałtyku

• Parki narodowe pojezierzy

• Parki narodowe nizin

• Parki narodowe wyżyn

• Parki narodowe gór

7

• wskazuje na mapie i podaje nazwy wybranych parków narodowych

• wymienia osobliwości wybranych parków narodowych

• opisuje sposoby zachowania się w parkach narodowych

• omawia znaczenie parków narodowych dla ochrony przyrody

C

A

C

C

I

III

III

III

• uzasadnia potrzebę tworzenia parków narodowych

• rozpoznaje symbole parków narodowych

D

C

V

I