Dział 1. MY I PRZYRODA

1

Witaj, przyrodo!

Poznajemy się i planujemy wspólną pracę

określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa

2

Lekcja 1. Co to jest przyroda?

• wyjaśnia, co nazywamy przyrodą
• wymienia 3–4 elementy przyrody nieożywionej i przyrody ożywionej
• określa zasady pracy na lekcjach przyrody
• wymienia zasady bezpieczeństwa, których należy przestrzegać w pracowni przyrodniczej

• wyjaśnia, dlaczego dzieł ludzi nie zaliczamy do przyrody
• wymienia składniki przyrody potrzebne człowiekowi do życia
• wymienia poznane na lekcji działania człowieka mogące pomóc przyrodzie oraz te, które jej szkodzą

• wymienia cechy istot żywych
• opisuje rolę poszczególnych składników przyrody niezbędnych do życia
• uzasadnia, dlaczego warto uczyć się przyrody
• podaje przykłady różnych elementów wyposażenia pracowni przyrodniczej 
• opisuje zastosowania elementów wyposażenia pracowni przyrodniczej na lekcjach przyrody 

• opisuje zależności między elementami przyrody ożywionej i nieożywionej (D)
• wymienia działania człowieka mogące pomóc przyrodzie oraz te, które jej szkodzą (na podstawie wiedzy spoza podręcznika) (D)
• przewiduje, jaki będzie miała wpływ zmiana jednego elementu przyrody na inne (W)
• uzasadnia na przykładach, jak praktycznie można wykorzystać wiedzę o przyrodzie (W)

• wymienia 3–4 elementy przyrody nieożywionej i przyrody ożywionej
• określa zasady pracy na lekcjach przyrody
• wymienia zasady bezpieczeństwa, których należy przestrzegać w pracowni przyrodniczej

3

Lekcja 2. Sposoby poznawania przyrody

• wymienia nazwy 2–3 przyrządów służących do obserwacji przyrody
• dokonuje prostych obserwacji za pomocą lupy i lornetki
• wymienia 3–4 źródła wiedzy o przyrodzie
• wymienia zmysły człowieka

• przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu
• przyporządkowuje zmysły człowieka do obserwowanego obiektu przyrodniczego
• podaje przykłady wykorzystania lupy, mikroskopu, lornetki

• przeprowadza obserwacje według instrukcji
• podaje przykłady wykorzystania poszczególnych zmysłów w obserwacjach przyrody
• sprawnie posługuje się lupą i lornetką
• wyszukuje potrzebne informacje w literaturze wskazanej przez nauczyciela

• dokumentuje wyniki obserwacji w postaci rysunku, szkicu i opisu (D)
• samodzielnie wyszukuje literaturę uzupełniającą i z niej korzysta (D)
• ocenia przydatność różnych źródeł wiedzy do uczenia się przyrody (D)
• wyszukuje informacje w dostępnych źródłach i na ich podstawie pisze krótką notatkę
  (2–3 zdania) na temat innych przyrządów stosowanych do obserwacji przyrodniczych (W)

• wymienia nazwy 2–3 przyrządów służących do obserwacji przyrody
• dokonuje prostych obserwacji za pomocą lupy i lornetki
• wymienia zmysły człowieka
• podaje przykłady wykorzystania lupy, mikroskopu, lornetki

4

Lekcja 3. Jak zadawać przyrodzie pytania?

• wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się obserwacje i doświadczenia

• odróżnia obserwację od doświadczenia

• przeprowadza doświadczenia wg instrukcji
• wymienia zasady bezpiecznego prowadzenia doświadczeń i obserwacji

• samodzielnie przeprowadza dowolne doświadczenie wg instrukcji i zapisuje wyniki (D)
• wyciąga wnioski z prowadzonych obserwacji i doświadczeń (D)
• potrafi przewidywać wyniki obserwacji i doświadczeń (W)

• odróżnia obserwację od doświadczenia
• przeprowadza doświadczenia wg instrukcji

5

Lekcja 4. Jak być lubianym?

• wymienia kilka pozytywnych cech charakteru dobrego kolegi, dobrej koleżanki

• wskazuje cechy ucznia, które pomagają w utrzymaniu prawidłowych relacji w grupie
• wymienia podstawowe zasady obowiązujące w kontaktach z innymi ludźmi, między innymi podczas pracy w zespole

• w prawidłowy sposób dokonuje podziału przykładowych zachowań na sprzyjające dobrej komunikacji i te, które ją utrudniają
• wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie w szkole i w domu
• proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych

• rozróżnia wśród wielu komunikatów te, które są prawidłowo sformułowane (D)
• samodzielnie formułuje komunikaty (z zachowaniem asertywności) w różnych sytuacjach, z którymi styka się w szkole (D)
• uzasadnia, dlaczego dany komunikat wywołuje złe emocje u osób, do których jest kierowany (W)

• wymienia pozytywne cechy charakteru dobrego kolegi, dobrej koleżanki

6

Lekcja 5. Mój plan dnia

• wyjaśnia znaczenie odpoczynku, w tym snu, dla prawidłowego funkcjonowania organizmu
• podaje przykłady aktywności fizycznej i umysłowej

• wyjaśnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia

• odróżnia prawidłowo skonstruowany plan dnia od nieprawidłowego
• wskazuje właściwą formę wypoczynku po określonej pracy fizycznej lub umysłowej

• prawidłowo planuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia, z zachowaniem właściwych proporcji między pracą i wypoczynkiem (D)
• opisuje zdrowotne skutki niewłaściwego korzystania z telewizora i komputera oraz zbyt małej ilości snu (W)

• wyjaśnia znaczenie odpoczynku, w tym snu, dla prawidłowego funkcjonowania organizmu
• podaje przykłady aktywności fizycznej i umysłowej
• wyjaśnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia

7

Lekcja 6. Jak się skutecznie uczyć?

• opisuje prawidłowo zorganizowane miejsce do nauki

• wymienia sposoby powtarzania poznawanych treści

• wymienia zasady prawidłowego uczenia się

• przedstawia nowo poznane treści w postaci schematu lub rysunku (mapy myślowej) (D)
• samodzielnie tworzy mnemotechniki do zapamiętania trudnych treści (W)

• opisuje prawidłowo zorganizowane miejsce do nauki
• wymienia zasady prawidłowego uczenia się

8, 9

Lekcja 7. Podsumowanie działu 1

Podsumowanie i sprawdzian z działu „My i przyroda”

Dział 2. MOJA OKOLICA – 12 godzin

10

Lekcja 8. Krajobraz najbliższej okolicy

• wyjaśnia, czym jest krajobraz
• wymienia po trzy elementy krajobrazu naturalnego i wytworzonego przez człowieka

• opisuje krajobraz najbliższej okolicy

• wskazuje miejsca, gdzie przeważa krajobraz naturalny, i te, gdzie przeważa krajobraz wytworzony przez człowieka
•  uzasadnia wybór miejsc, w których przeważa określony typ krajobrazu

• charakteryzuje krajobraz naturalny i krajobraz stworzony przez człowieka (D)
• tworzy mapę myślową krajobrazów (W)
• wykonuje album przedstawiający różne typy krajobrazu w swoim miejscu zamieszkania i najbliższej okolicy (W)

• wymienia po trzy elementy krajobrazu naturalnego i wytworzonego przez człowieka

11

Lekcja 9.
Od głębokich dolin do wysokich gór

• podaje przykłady wypukłych i wklęsłych form terenu
• wykonuje modele form terenu wg instrukcji

• rozróżnia w terenie i na modelu wypukłe i wklęsłe formy terenu

• charakteryzuje wzniesienia (z podaniem zakresu wysokości) i formy wklęsłe
• graficznie przedstawia sposób odróżnienia wypukłych form terenu od wklęsłych

• samodzielnie wykonuje modele różnych form terenu, np. z plasteliny (D)
• opisuje na przykładach formy terenu w najbliższej okolicy (D)
• dokumentuje przykłady różnych form terenu w miejscowości, w której mieszka, i jej okolicy (np. album z rysunkami lub zdjęciami wraz z opisem) (W)

• podaje przykłady wypukłych i wklęsłych form terenu
• wykonuje modele form terenu wg instrukcji

12

Lekcja 9a. Rozpoznajemy formy terenu

(zajęcia terenowe)

13

Lekcja 10. Poznajemy różne rodzaje skał

• odróżnia glebę od skały
• opisuje wygląd skał na podstawie obserwacji zdjęć, ilustracji lub okazów zgromadzonych w pracowni
• podaje nazwy 2–3 skał

• dokonuje podziału skał według kryterium spoistości
• wymienia nazwy skał omawianych na lekcji

• charakteryzuje skały, oceniając ich barwę, jednorodność budowy, twardość, kruchość, plastyczność, spoistość

• charakteryzuje zastosowanie różnych skał w gospodarce człowieka w oparciu o ich budowę (D)
• tworzy kolekcję skał występujących w najbliższej okolicy (D)
• podaje inne niż omawiane na lekcji zastosowanie poszczególnych skał na podstawie dodatkowych źródeł (W)
• tworzy kolekcję skał występujących w różnych rejonach Polski (W)

• odróżnia glebę od skały
• dokonuje podziału skał według kryterium spoistości

14

Lekcja 11.
Jak powstaje gleba?

• układa we właściwej kolejności rysunki (wraz z opisami) przedstawiające kolejne etapy powstawania gleby

• omawia budowę gleby
• wymienia ożywione i nieożywione składniki gleby

• charakteryzuje proces powstawania gleby
• odróżnia glebę żyzną od mało żyznej

• definiuje pojęcie żyzności gleby (D)
• wyjaśnia znaczenie organizmów w  powstawaniu gleby (D)
• podaje nazwy wybranych gleb (D)
• klasyfikuje wybrane gleby wg żyzności (D)
• przewiduje żyzność różnych gleb na podstawie analizy ich przekrojów (W)

• układa we właściwej kolejności rysunki (wraz z opisami) przedstawiające kolejne etapy powstawania gleby

15

Lekcja 12. Krajobrazy miast i wsi

• wymienia typy krajobrazu
•  rozróżnia na zdjęciach bądź w terenie typy krajobrazu

• przedstawia ogólną charakterystykę krajobrazu miejskiego i wiejskiego

• wyodrębnia w krajobrazie wiejskim elementy krajobrazu rolniczego oraz w krajobrazie miejskim elementy krajobrazu przemysłowego

• omawia różnice miedzy krajobrazem miejskim i wiejskim (D)
• klasyfikuje różne elementy krajobrazu najbliższej okolicy (D)
• analizuje wpływ różnych typów krajobrazu na samopoczucie człowieka (W)

• wymienia typy krajobrazu
•  rozróżnia na zdjęciach bądź w terenie typy krajobrazu
• przedstawia ogólną charakterystykę krajobrazu miejskiego i wiejskiego

16

Lekcja 13. Jak wyznaczyć kierunki geograficzne?

• wymienia główne kierunki geograficzne
• wyznacza w przybliżeniu  kierunek północny w terenie, na podstawie cienia patyka wbitego w ziemię w południe

• wyjaśnia pojęcie widnokręgu
• wyjaśnia pojęcie północy geograficznej
• wymienia kierunki pośrednie

• rysuje różę kierunków z zastosowaniem skrótów nazw polskich i angielskich
• wymienia obiekty znajdujące się w określonych kierunkach od miejsca obserwacji

• dokładnie wyznacza kierunki geograficzne na widnokręgu za pomocą kompasu i gnomonu (D)
• dopasowuje sposoby wyznaczania północy geograficznej do określonej sytuacji (D)
• wyszukuje dodatkowe informacje na temat innych niż omawiane na lekcji sposobów wyznaczania kierunków geograficznych w terenie w dzień i w nocy (W)

• wymienia główne kierunki geograficzne
• wyznacza w przybliżeniu  kierunek północny w terenie, na podstawie cienia patyka wbitego w ziemię w południe
• wymienia kierunki pośrednie

17

Lekcja 13a. Wyznaczamy kierunki geograficzne

(zajęcia terenowe)

18

Lekcja 14. Wędrówka Słońca nad widnokręgiem

• wyjaśnia pojęcie doby
• wyjaśnia określenie: pozorna wędrówka Słońca po niebie

• posługując się własnoręcznie wykonanym schematem, omawia wędrówkę Słońca nad widnokręgiem
• wyjaśnia pojęcia: wschód, górowanie (południe słoneczne), zachód Słońca

• odnajduje zależność między wysokością Słońca a długością cienia
•  przedstawia na rysunku zależność między wysokością Słońca a długością cienia
• wyszukuje w kalendarzu godziny, o których wschodzi i zachodzi Słońce w różnych porach roku

• na podstawie obserwacji na rysunkach długości cieni ludzi i przedmiotów określa porę dnia. (D)
•  na podstawie dodatkowych źródeł informacji uzasadnia, dlaczego w Polsce cienie są zawsze widoczne, nawet w południe słoneczne (W)
• wyjaśnia położenie Ziemi względem Słońca, kiedy Słońce zajdzie za linię widnokręgu (W)

• wyjaśnia określenie: pozorna wędrówka Słońca po niebie
• wyszukuje w kalendarzu godziny, o których wschodzi i zachodzi Słońce w różnych porach roku

19

Lekcja 14a. Obserwujemy wędrówkę Słońca nad widnokręgiem

(zajęcia terenowe)

20, 21

Lekcja 15. Podsumowanie działu 2

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Moja okolica”

Dział 3. CIEPŁO, ZIMNO I POGODA

22

Lekcja 16. Co to jest temperatura?

• wśród urządzeń pomiarowych wskazuje termometr jako przyrząd do pomiaru temperatury
• podaje nazwę jednostki pomiaru temperatury

• odczytuje temperaturę dodatnią i ujemną na termometrze
• zaznacza na rysunku termometru określone wartości temperatury

• omawia czynniki, które wpływają na nasze odczucie temperatury
• odróżnia różne rodzaje termometrów

• podaje temperaturę ciała zdrowego człowieka, przybliżoną temperaturę płomienia i temperaturę pokojową (D)
• wyszukuje informacje na temat:

– najwyższej dopuszczalnej temperatury ciała człowieka

– skali temperaturowej Fahrenheita

– temperatury ciała różnych zwierząt (W)

• wśród urządzeń pomiarowych wskazuje termometr jako przyrząd do pomiaru temperatury
• podaje nazwę jednostki pomiaru temperatury
• odczytuje temperaturę dodatnią i ujemną na termometrze
• zaznacza na rysunku termometru określone wartości temperatury

23

Lekcja 17. Jaką postać może mieć woda?

• wymienia stany skupienia wody
• podaje przykłady wykorzystania wody przez człowieka
• opisuje proces parowania wody na przykładach z życia codziennego

• podaje przykłady występowania wody w poszczególnych stanach skupienia
• wymienia czynniki przyspieszające parowanie wody

• podaje temperaturę wrzenia i krzepnięcia wody
• wyjaśnia pojęcia: parowanie, skraplanie, krzepnięcie i topnienie
• dokonuje obserwacji zmian stanów skupienia wody w przyrodzie
• dokumentuje wyniki obserwacji zmian stanów skupienia wody
• charakteryzuje czynniki wpływające na krzepnięcie wody i topnienie lodu
• przeprowadza wg instrukcji doświadczenia badające czynniki przyspieszające parowanie wody

• samodzielnie przeprowadza doświadczenia wyjaśniające zjawiska krzepnięcia, topnienia i skraplania wody (D)
• uzasadnia, dlaczego temperatura, ruch powietrza i większa powierzchnia wpływają na szybkość parowania wody (D)
• na podstawie dodatkowych źródeł informacji wyjaśnia, na czym polega zjawisko sublimacji i resublimacji (W)
• wyszukuje przykłady w przyrodzie i gospodarce człowieka świadczące o rozszerzalności wody podczas procesu krzepnięcia (W)
• opisuje, w jaki sposób i w jakim celu człowiek w zimie obniża temperaturę krzepnięcia wody (W)
• wyjaśnia, dlaczego człowiek na pustyni musi pić bardzo dużo wody, a wielbłąd nie (W)
• przeprowadza inne niż opisane w podręczniku doświadczenia badające szybkość parowania wody (W)

• wymienia stany skupienia wody
• podaje przykłady wykorzystania wody przez człowieka
• opisuje proces parowania wody na przykładach z życia codziennego
• podaje temperaturę wrzenia i krzepnięcia wody

24

Lekcja 18. Kiedy woda paruje szybciej?

25

Lekcja 18a. Badamy przemiany stanów skupienia wody

26

Lekcja 19. Poznajemy ciała stałe, ciecze i gazy

• podaje przykłady różnych substancji ze swojego otoczenia
•  określa stan skupienia różnych substancji ze swojego otoczenia

• wyjaśnia pojęcie substancji
• omawia na przykładach zmiany stanów skupienia innych substancji niż woda

• przeprowadza doświadczenia wykazujące inną szybkość parowania różnych cieczy

• wyjaśnia, co się dzieje z ciałami stałymi, jeśli są podgrzewane do coraz wyższej temperatury (D)
• wyjaśnia, co się dzieje z gazami, gdy obniża się ich temperaturę (D)
• wyjaśnia, dlaczego gaz w butli turystycznej ma postać cieczy, a z palnika wydostaje się w postaci gazu (W)

• podaje przykłady różnych substancji ze swojego otoczenia
•  określa stan skupienia różnych substancji ze swojego otoczenia

27

Lekcja 20. Otacza nas powietrze

• wymienia cechy otaczającego nas powietrza

• przeprowadza proste doświadczenia potwierdzające istnienie wokół nas powietrza

• wyjaśnia pojęcie ciśnienia atmosferycznego
•  podaje jednostkę pomiaru ciśnienia atmosferycznego
• odczytuje z barometru ciśnienie
• przeprowadza doświadczenie potwierdzające istnienie ciśnienia atmosferycznego

• na podstawie oglądanych przez dłuższy czas prognoz pogody wskazuje zależność między wartościami ciśnienia atmosferycznego a typem pogody (D)
• wskazuje miejsca na Ziemi, gdzie ciśnienie powietrza jest bardzo małe i brakuje tlenu (W)

• wymienia cechy otaczającego nas powietrza

28

Lekcja 21. Pogoda i jej składniki. Temperatura powietrza

• wymienia składniki pogody w oparciu o telewizyjną prognozę pogody
• odczytuje temperaturę powietrza na termometrze pokojowym i zaokiennym
• zaznacza na rysunku termometru określone wartości temperatury

• podaje krótką charakterystykę poszczególnych składników pogody
• omawia budowę termometru
• omawia czynniki, które wpływają na nasze odczucie temperatury

• omawia warunki konieczne do prawidłowego odczytu temperatury

• omawia zasady pomiaru temperatury w stacjach meteorologicznych (D)
• wyjaśnia, dlaczego latem temperatura powietrza zmienia się wraz z wysokością nad ziemią
• na podstawie podanych wartości oblicza średnią temperaturę dnia, miesiąca, roku (W)
• oblicza różnicę temperatur (W)
• odczytuje z wykresu termografu najwyższą i najniższą temperaturę oraz godziny, w których przeprowadzono pomiary (W)

• wymienia składniki pogody w oparciu o telewizyjną prognozę pogody
• odczytuje temperaturę powietrza na termometrze pokojowym i zaokiennym
• zaznacza na rysunku termometru określone wartości temperatury

29

Lekcja 22. Skąd wieje wiatr?

• określa siłę wiatru na podstawie obserwacji otoczenia, np. drzew

• wyjaśnia pojęcie wyżu i niżu
• omawia sposoby badania kierunku i siły wiatru
•  podaje nazwy przyrządów i jednostki pomiaru kierunku i siły wiatru

• opisuje powstawanie wiatru na podstawie schematu
• odczytuje z map pogody nazwy wiatrów zgodnie z ich kierunkami

• rysuje schemat powstawania wiatru i omawia go (D)
• buduje prosty wiatromierz (D)
• za pomocą własnoręcznie zbudowanego wiatromierza dokonuje pomiaru kierunku i siły wiatru (D)
• wymienia dziedziny życia, w których ważną rolę odgrywa wiatr (W)
• wyjaśnia, dlaczego powietrze przyspiesza, przemieszczając się pomiędzy blokami osiedla (W)

• określa siłę wiatru na podstawie obserwacji otoczenia, np. drzew
• odczytuje z map pogody nazwy wiatrów zgodnie z ich kierunkami

30

Lekcja 23. Gdy pada deszcz, śnieg albo grad

• wymienia rodzaje opadów
• podaje nazwę przyrządu służącego do pomiaru ilości opadów

• określa stopień zachmurzenia nieba w środowisku naturalnym
• określa, z czego składa się chmura
• wskazuje różnice pomiędzy różnymi rodzajami opadów

• opisuje powstawanie opadów
• wyjaśnia zależność między budową chmury a jej wysokością nad poziomem gruntu

• charakteryzuje rodzaje chmur ze względu na ich wysokość nad ziemią (D)
• prowadzi obserwacje opadów za pomocą samodzielnie wykonanego deszczomierza (D)
• dokonuje pomiarów opadów w dłuższym czasie (W)
• na podstawie karty obserwacji oblicza średnią opadów dla danego miesiąca (W)

• wymienia rodzaje opadów
• podaje nazwę przyrządu służącego do pomiaru ilości opadów
• określa stopień zachmurzenia nieba w środowisku naturalnym
• wskazuje różnice pomiędzy różnymi rodzajami opadów

31

Lekcja 24. Jak powstają osady atmosferyczne?

• podaje nazwy osadów atmosferycznych

• opisuje, w jaki sposób powstaje rosa i szron

• opisuje sposób powstawania szadzi i gołoledzi

• wyjaśnia różnicę między osadami i opadami (D)
• na podstawie fotografii rozróżnia szron i szadź (D)
• proponuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące zamarzanie pary wodnej znajdującej się w powietrzu (W)

• podaje nazwy osadów atmosferycznych

32

Lekcja 25. Pogodę można przewidywać

• wyjaśnia pojęcie prognozy pogody
• wymienia dziedziny życia, w których ważna jest znajomość prognozy pogody

• odczytuje umowne znaki z mapy pogody

• na podstawie tekstu charakteryzującego pogodę tworzy mapę pogody

• prowadzi dziennik pogody w oparciu o własne obserwacje i pomiary (D)
• przez określony czas porównuje sprawdzalność prognozy pogody z własnymi obserwacjami (W)

• wyjaśnia pojęcie prognozy pogody
• odczytuje umowne znaki z mapy pogody

33

Lekcja 25a. Obserwujemy składniki pogody

(zajęcia terenowe)

34

Lekcja 26. Pogoda zmienia się wraz z porami roku

• podaje daty pierwszych dni pór roku
• przedstawia ogólną charakterystykę pogody w różnych porach roku

• wyjaśnia pojęcia przesilenia zimowego i letniego, równonocy wiosennej i jesiennej

• na schematycznym rysunku przedstawia pozorną wędrówkę Słońca w ciągu doby oraz miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku
• wyjaśnia zależność między wysokością Słońca a długością dnia i temperaturą powietrza w ciągu roku

• na podstawie własnych obserwacji wykonuje schematyczne rysunki pozornej wędrówki Słońca po niebie w różnych porach roku (D)
• analizuje i porównuje ze sobą poznane składniki pogody w poszczególnych porach roku (D)
• wyjaśnia różnicę między kalendarzowymi, astronomicznymi i klimatycznymi porami roku (W)

• przedstawia ogólną charakterystykę pogody w różnych porach roku

35, 36

Lekcja 27. Podsumowanie działu 3

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Ciepło, zimno i pogoda”

Dział 4. MOJE ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO

37

Lekcja 28. Poznajemy świat bakterii

• podaje miejsca występowania bakterii
• wyjaśnia, dlaczego nie możemy zobaczyć bakterii gołym okiem
• przedstawia sposób rozmnażania się bakterii
• podaje po dwa przykłady pożytecznej i szkodliwej działalności bakterii

• wymienia czynniki niezbędne do rozmnażania się bakterii
• podaje nazwę przyrządu pozwalającego zobaczyć bakterie

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie badające wpływ bakterii na mleko
• wymienia kilka produktów spożywczych powstałych dzięki działalności bakterii

• przewiduje, co by się stało, gdybyśmy wszystkie żyjące wokół nas bakterie zabarwili na kolor różowy (D)
• charakteryzuje zasadę działania antybiotyków (W)
• wyszukuje informacje o ubocznym działaniu wybranego antybiotyku (W)
• uzasadnia, dlaczego podczas leczenia antybiotykiem i bezpośrednio po nim należy jeść jogurt, kefir lub maślankę (W)

• podaje miejsca występowania bakterii
• podaje po dwa przykłady pożytecznej i szkodliwej działalności bakterii
• wymienia czynniki niezbędne do rozmnażania się bakterii

38

Lekcja 29. Co wywołuje choroby?

• podaje po dwa przykłady chorób, którymi można się zarazić, i dwa przykłady chorób, którymi się nie zarażamy

• nazywa drobnoustroje wywołujące choroby zakaźne
• wyjaśnia pojęcie infekcji (zakażenia)
• wymienia przykłady chorób zakaźnych wywoływanych przez bakterie i wywoływanych przez wirusy

• określa rodzaj mikroskopu, za pomocą którego można zobaczyć wirusy
• określa środowisko, w którym mogą się rozmnażać wirusy

• charakteryzuje choroby bakteryjne: anginę, salmonellozę, próchnicę oraz wirusowe: przeziębienie, grypę, grypę jelitową, opryszczkę wargową (D)
• wskazuje podobieństwa i różnice między bakteriami i wirusami (D)
• na podstawie dostępnych źródeł wiedzy charakteryzuje inne choroby zakaźne (szczególnie choroby wieku dziecięcego) (W)
• wyszukuje informacje na temat odkrycia i znaczenia penicyliny dla człowieka (W)

• podaje po dwa przykłady chorób, którymi można się zarazić, i dwa przykłady chorób, którymi się nie zarażamy

39

Lekcja 30. Jak się nie zarazić?

• wyjaśnia, dlaczego kichając i kaszląc, należy zasłaniać nos i usta

• wyjaśnia, dlaczego mycie rąk zapobiega zarażaniu się wybranymi chorobami zakaźnymi
• wyjaśnia, dlaczego skaleczenie może być niebezpieczne

• wymienia różne drogi wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu człowieka
• charakteryzuje wściekliznę i sposoby jaj zapobiegania
• wyjaśnia zasady postępowania w przypadku wbicia się kleszcza w skórę

• opisuje ubranie zabezpieczające człowieka przed kleszczami na wycieczkach (D)
• omawia zasadę działania i znaczenie szczepień ochronnych (W)
• sprawdza w dostępnych źródłach, jakie choroby są przenoszone przez kleszcze (W)

• wyjaśnia, dlaczego kichając i kaszląc, należy zasłaniać nos i usta
• wyjaśnia, dlaczego mycie rąk zapobiega zarażaniu się wybranymi chorobami zakaźnymi
• wyjaśnia, dlaczego skaleczenie może być niebezpieczne

40

Lekcja 31. Jak chronić jedzenie przed zepsuciem?

• wskazuje przyczynę psucia się żywności
• przedstawia sposoby niszczenia i ograniczania bakterii w produktach spożywczych

• wymienia sposoby ochrony żywności przed zepsuciem
• określa miejsca przechowywania wskazanych przez nauczyciela produktów żywnościowych

• wyjaśnia, dlaczego nie należy zbyt często jeść produktów z dodatkiem konserwantów
• wyjaśnia, dlaczego nie wolno jeść przeterminowanej żywności
• wyszukuje na etykietach różnych artykułów spożywczych nazwy i symbole substancji konserwujących

• wyjaśnia, dlaczego artykuły spożywcze po otwarciu opakowania należy spożyć wcześniej, niż wskazuje data przydatności do spożycia (D)
• wyjaśnia, dlaczego żywność suszona, mocno solona lub słodzona może być przechowywana dłużej (W)

• wskazuje przyczynę psucia się żywności
• przedstawia sposoby niszczenia i ograniczania bakterii w produktach spożywczych
• wymienia sposoby ochrony żywności przed zepsuciem

41

Lekcja 32. Higiena osobista pomaga zachować zdrowie

• wyjaśnia, co się składa na higienę osobistą
• omawia, kiedy należy myć całe ciało, włosy, ręce i zęby
• wyjaśnia, jak często należy zmieniać ubranie wierzchnie i bieliznę osobistą

• demonstruje, jak należy myć zęby szczoteczką i jak czyścić je nicią dentystyczną
• określa właściwą częstotliwość kontroli zębów przez stomatologa

• wyjaśnia, dlaczego lepiej jest myć ciało pod prysznicem niż w wannie
• na podstawie etykiet różnych środków do mycia i pielęgnacji ciała wskazuje produkty przeznaczone dla dzieci

• wyjaśnia, dlaczego należy chodzić do stomatologa zanim zacznie boleć ząb (D)
• podaje przykłady negatywnych skutków nadmiernego stosowania mydła i innych środków do mycia ciała (W)

• wyjaśnia, co się składa na higienę osobistą
• omawia, kiedy należy myć całe ciało, włosy, ręce i zęby
• wyjaśnia, jak często należy zmieniać ubranie wierzchnie i bieliznę osobistą

42

Lekcja 33. Bezpieczeństwo w domu zależy także od ciebie

• wykonuje kartę z zapisami ważnych numerów telefonów i własnym adresem
• wskazuje nr 112 jako uniwersalny telefon alarmowy
• wyjaśnia, jak należy się zachować, gdy do drzwi dzwoni ktoś obcy lub kiedy wybuchnie pożar
• podaje treść informacji, którą należy przekazać, dzwoniąc na telefon alarmowy

• wymienia potencjalne źródła pożaru w domu
• podaje przykłady przedmiotów, które dziecko może ugasić samodzielnie, w odróżnieniu od pożaru, wymagającego interwencji dorosłych
•  wymienia z pamięci telefony alarmowe na pogotowie, straż pożarną i policję

• wyjaśnia, dlaczego w razie pożaru nie należy tracić czasu na szukanie i zabieranie ze sobą żadnych przedmiotów, w tym przedmiotów cennych

• podaje przykłady materiałów łatwopalnych (D)
• wyjaśnia, w jakich sytuacjach dziecko może samodzielnie zapalić ogień (D)
• wyszukuje informacje na temat czynników wzmacniających i ograniczających pożar (W)

• wskazuje nr 112 jako uniwersalny telefon alarmowy
• podaje treść informacji, którą należy przekazać, dzwoniąc na telefon alarmowy
• wyjaśnia, jak należy się zachować, gdy do drzwi dzwoni ktoś obcy lub kiedy wybuchnie pożar

43

Lekcja 34. Instalacje: gazowa, elektryczna i wodna mogą być niebezpiecz-ne

• wymienia domowe urządzenia gazowe i elektryczne, które mogą stanowić zagrożenie
• wyjaśnia, jak należy się zachować, gdy ulatnia się gaz
• omawia zasady, których należy przestrzegać podczas kontaktu z urządzeniami elektrycznymi
• wyjaśnia, co należy zrobić, gdy woda leje się z uszkodzonego kranu bądź innego domowego urządzenia

• wyjaśnia, co może się stać, gdy w trakcie gotowania kipi potrawa
• przewiduje skutki niewłaściwego korzystania z urządzeń gazowych i elektrycznych w domu

• rozróżnia sytuacje bezpiecznego i niebezpiecznego korzystania z urządzeń gazowych i elektrycznych

• wskazuje miejsca odcięcia dopływu gazu, prądu i wody w swoim domu (D)
• opisuje, w jaki sposób można zabezpieczyć gniazdka elektryczne, żeby nie stwarzały zagrożenia dla dzieci (D)
• wyjaśnia, dlaczego pracując z urządzeniami elektrycznymi, używa się specjalnych śrubokrętów (W)
• wyjaśnia, dlaczego używanie suszarki do włosów w wannie lub przy wannie z wodą jest niebezpieczne (W)

• wymienia zasady, których należy przestrzegać podczas kontaktu z urządzeniami elektrycznymi
• wyjaśnia, jak należy się zachować, gdy ulatnia się gaz
•  

44

Lekcja 35. Bezpieczeństwo poza domem

• wyjaśnia znaczenie elementów odblaskowych na ubraniu dla bezpieczeństwa pieszego
• wymienia miejsca, w których można jeździć bezpiecznie na łyżwach lub sankach
• opisuje, jak powinno się zachować dziecko, gdy nieznajomy zaprasza je do domu lub samochodu
• demonstruje, jak należy przechodzić przez przejście dla pieszych z sygnalizacją świetlną i bez sygnalizacji
• podaje, którą stroną drogi powinni poruszać się piesi, gdy przy drodze nie ma chodnika
• wyjaśnia, jak należy się zachować po znalezieniu niewybuchu lub niewypału

• podaje, o jakiej porze w ciągu doby kierowcy najtrudniej jest dostrzec pieszego na ulicy
• wyjaśnia, dlaczego na drodze bez chodnika zawsze należy chodzić lewą stroną
• wyjaśnia, kiedy dziecko może jeździć rowerem po chodniku
• wymienia sporty, które wymagają używania kasku i uzasadnia odpowiedź

•  wskazuje niebezpieczne miejsca na drodze z domu do szkoły
• podaje przykłady niebezpiecznych sytuacji podczas zabaw na świeżym powietrzu

• wskazuje zachowania osób dorosłych, które mogą stanowić zagrożenie dla dzieci (D)
• wyjaśnia, dlaczego nawet przy silnych mrozach nie wolno jeździć na łyżwach po zamarzniętej rzece (B)

• wyjaśnia znaczenie elementów odblaskowych na ubraniu dla bezpieczeństwa pieszego
• wyjaśnia, dlaczego na drodze bez chodnika zawsze należy chodzić lewą stroną
• wymienia miejsca, w których można jeździć bezpiecznie na łyżwach lub sankach

45

Lekcja 36. Bezpieczeństwo w gospodarstwie rolnym

• na podstawie ilustracji wymienia  urządzenia w gospodarstwie rolnym mogące stanowić zagrożenie dla dzieci
• podaje przykłady prac, których dzieciom nie wolno wykonywać w gospodarstwie rolnym

• uzasadnia, dlaczego nie należy bawić się w zbożu, gdy odbywają się tam prace polowe

• demonstruje, w jaki sposób należy prawidłowo przenosić ciężkie przedmioty

• wyjaśnia, dlaczego nie należy przebywać w pobliżu miejsca, gdzie przeprowadza się nawożenie lub rozpryskuje się środki ochrony roślin (D)
• dowolną techniką wykonuje plakat lub ulotkę ostrzegającą przed zagrożeniami w gospodarstwie rolnym (W)

• na podstawie ilustracji wymienia  urządzenia w gospodarstwie rolnym mogące stanowić zagrożenie dla dzieci

46

Lekcja 37. Kiedy zdarzy się wypadek

• demonstruje, co należy zrobić, kiedy:

– skaleczymy się lub leci nam krew z nosa

– uderzone miejsce boli i puchnie

– po urazie mocno boli noga, ręka, głowa lub brzuch

– ulegliśmy poparzeniu

• wymienia sytuacje, w których użądlenie owada może być bardzo niebezpieczne

• rozróżnia na rysunku lub wśród okazów naturalnych pszczołę, osę, trzmiela i szerszenia
• wymienia zasady, których należy przestrzegać podczas jedzenia i picia na świeżym powietrzu

• wyjaśnia znaczenie szczepionki w przypadku ugryzienia przez zwierzę podejrzane o wściekliznę (D)
• wyjaśnia, dlaczego poparzone miejsce trzeba chłodzić aż 15 minut (D)
• przygotowuje wspólnie z rodzicami domową apteczkę, a spis jej zawartości przedstawia na lekcji (W)
• wyjaśnia, dlaczego przyłożenie zimnego okładu do górnej części nosa hamuje krwotok (W)

• demonstruje, co należy zrobić, kiedy:

– skaleczymy się lub leci nam krew z nosa

• wymienia sytuacje, w których użądlenie owada może być bardzo niebezpieczne

47, 48

Lekcja 38. Podsumowanie działu 4

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Moje zdrowie i bezpieczeństwo”

Dział 5. ŚWIAT ISTOT ŻYWYCH

49

Lekcja 39. Co to znaczy żyć?

• podaje przykłady organizmów o różnej wielkości ciała i żyjących w różnych środowiskach
• wymienia czynności życiowe organizmów

• charakteryzuje czynności życiowe organizmów
• wymienia różnice między organizmami a nieożywionymi elementami przyrody

• posługując się przykładami, wyjaśnia komórkową budowę organizmów

• wyjaśnia różnice między wzrostem i rozwojem (D)
• wyszukuje informacje o najmniejszych i największych komórkach budujących organizmy (W)

• wymienia czynności życiowe organizmów

50

Lekcja 40. Co widać pod mikroskopem?

• wyjaśnia, do czego służy mikroskop
• podaje przykłady organizmów, które można zobaczyć tylko za pomocą mikroskopu
• wymienia części mikroskopu

• omawia przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu
• z pomocą nauczyciela wykonuje preparat z ludzkiego włosa i obserwuje go pod mikroskopem
• dokonuje obserwacji gotowych preparatów

• sprawnie posługuje się mikroskopem
• dokumentuje obserwacje w formie rysunku

• omawia najczęściej popełniane błędy przy wykonywaniu preparatów mikroskopowych i ustawianiu obrazu pod mikroskopem (D)
• wykonuje wg instrukcji preparat ze skórki z cebuli (D)
• dokonuje obserwacji wykonanego preparatu ze skórki cebuli (D)
• samodzielnie wykonuje preparaty wymagające odpowiedniego cięcia w celu uzyskania przejrzystości obiektu
  (W)

• wyjaśnia, do czego służy mikroskop
• z pomocą nauczyciela wykonuje preparat z łuski cebuli  i obserwuje go pod mikroskopem
• dokonuje obserwacji gotowych preparatów

51

Lekcja 41. Podział świata organizmów

• wymienia nazwy głównych królestw organizmów

• podaje po jednym przykładzie organizmów należących do poszczególnych królestw

• krótko charakteryzuje królestwa organizmów
• wyjaśnia pojęcie gatunku

• omawia podobieństwa i różnice w budowie człowieka i innych zwierząt (D)
• wyszukuje informacje na temat, jak człowiek wykorzystuje swoje podobieństwo do zwierząt (np. w medycynie) (W)

• wymienia nazwy głównych królestw organizmów
• podaje po jednym przykładzie organizmów należących do poszczególnych królestw

52

Lekcja 42. Do życia niezbędna jest energia

• podaje, do czego organizmom jest potrzebna energia
• wyjaśnia, że źródłem energii jest spożywany pokarm

• omawia proces spalania
• wymienia tlen jako składnik powietrza niezbędny do spalania
• wymienia dwutlenek węgla jako jeden z produktów procesu spalania

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące, że tlen jest niezbędny do spalania

• podaje przykładu spalania różnych substancji i sposoby wykorzystania powstałej energii przez człowieka (D)
• wyjaśnia, dlaczego niektóre gaśnice stosowane do gaszenia pożarów są wypełnione dwutlenkiem węgla (W)

• podaje, do czego organizmom jest potrzebna energia
• wyjaśnia, że źródłem energii jest spożywany pokarm

53

Lekcja 43. Dlaczego musimy oddychać?

• podaje nazwę gazu niezbędnego organizmom do oddychania
• podaje nazwę gazu powstającego podczas oddychania

• wymienia sposoby pobierania tlenu przez różne organizmy
• wymienia substraty (substancje pokarmowe i tlen) i produkty (energia i dwutlenek węgla) procesu oddychania

• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące, że w wydychanym przez człowieka powietrzu jest więcej dwutlenku węgla niż w powietrzu pobieranym podczas wdechu
• wyjaśnia, skąd organizmy czerpią energię potrzebną im do życia
• porównuje oddychanie roślin i zwierząt
• wymienia sytuacje, w których człowiek potrzebuje więcej energii, a więc również więcej tlenu i pokarmu

• charakteryzuje podobieństwa i różnice w procesach uzyskiwania energii:

– podczas spalania np. węgla (D)

• – podczas łączenia się substancji pokarmowych z tlenem w organizmie człowieka (D)
•  wyjaśnia, jak może się czuć człowiek, który przez dłuższy czas przebywa w zamkniętym pomieszczeniu (W)

wyjaśnia, dlaczego człowiek pozbawiony tlenu może przeżyć tylko kilka minut (W)

• podaje nazwę gazu niezbędnego organizmom do oddychania
• podaje nazwę gazu powstającego podczas oddychania

54

Lekcja 44. Jak rośliny się odżywiają?

• dzieli organizmy ze względu na sposób, w jaki się odżywiają

• wymienia gazy pobierane i usuwane przez rośliny w procesie fotosyntezy i oddychania oraz przez zwierzęta w procesie oddychania
• omawia różnice między organizmami samożywnymi i cudzożywnymi
• przeprowadza wg instrukcji doświadczenie wykazujące wpływ ilości światła i wody na przebieg procesu fotosyntezy

• samodzielnie rysuje schemat procesu fotosyntezy
• omawia proces fotosyntezy na samodzielnie narysowanym schemacie
• uzasadnia, dlaczego oddychanie jest procesem równie ważnym dla zwierząt, jak i dla roślin

• wyjaśnia znaczenie fotosyntezy zarówno dla roślin, jak i dla zwierząt (D)
• przewiduje zmiany, jakie zaszłyby w przyrodzie, gdyby Słońce przestało świecić (W)

• dzieli organizmy ze względu na sposób, w jaki się odżywiają omawia różnice między organizmami samożywnymi i cudzożywnymi

55

Lekcja 45. Wzrost i rozwój rośliny

• wymienia składniki potrzebne roślinie do życia
• podaje nazwy części rośliny

• wymienia po kolei najważniejsze etapy rozwoju rośliny

• omawia rolę, jaką odgrywają poszczególne części rośliny
• prowadzi wg instrukcji hodowlę fasoli lub grochu
• dokumentuje obserwacje hodowli fasoli lub grochu w karcie obserwacji

• samodzielnie prowadzi hodowlę fasoli w różnych warunkach:

– nasiona zanurzone w wodzie

– nasiona stykają się z wodą

– nasiona znajdują się znacznie powyżej poziomu wody (D)

• dokumentuje obserwacje prowadzonej hodowli fasoli (D)
• wyciąga wnioski z obserwacji hodowli fasoli (D)
• samodzielnie wyszukuje i prezentuje na lekcji informacje dotyczące roślin owadożernych (W)

• wymienia składniki potrzebne roślinie do życia
• podaje nazwy części rośliny
• wymienia po kolei najważniejsze etapy rozwoju rośliny

56

Lekcja 46. Rośliny wokół nas

• wymienia cele, dla których człowiek uprawia rośliny
• podaje zasady pielęgnacji roślin doniczkowych

• rozpoznaje na zdjęciach gatunki roślin trujących
• wspólnie z innymi uczniami wykonuje klasowy atlas roślin doniczkowych

• przedstawia zasady bezpiecznego postępowania w kontakcie z roślinami trującymi, np. z wawrzynkiem wilcze łyko, pokrzykiem wilczą jagodą, barszczem Sosnowskiego

• wskazuje rośliny trujące w swoim otoczeniu (D)
• tworzy album zawierający fotografie lub rysunki roślin rosnących w jego domu i zaznacza te, które są trujące (W)

• wymienia cele, dla których człowiek uprawia rośliny
• podaje zasady pielęgnacji roślin doniczkowych

57

Lekcja 47. Łańcuchy pokarmowe w przyrodzie

• dokonuje podziału zwierząt ze względu na sposób zdobywania pokarmu
• wyjaśnia, czym jest łańcuch pokarmowy

• charakteryzuje na przykładach roślinożerców, mięsożerców i wszystkożerców
• układa proste łańcuchy pokarmowe, wykorzystując podane przykłady organizmów

• wyjaśnia, dlaczego na początku łańcucha pokarmowego zawsze znajduje się roślina
• układa łańcuchy pokarmowe, korzystając z własnej wiedzy przyrodniczej
• podaje nazwy ogniw samodzielnie ułożonych łańcuchów pokarmowych

• omawia zależności między poszczególnymi ogniwami łańcucha pokarmowego (D)
• podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w środowisku lądowym i wodnym (D)
• przewiduje skutki eliminacji poszczególnych elementów łańcucha pokarmowego (W)
• przewiduje skutki wprowadzenia do danego środowiska obcego gatunku (W)

• dokonuje podziału zwierząt ze względu na sposób zdobywania pokarmu
• wie, czym jest łańcuch pokarmowy

58

Lekcja 48. Jak się rozmnażają zwierzęta?

• podaje  nazwy osobników męskich i żeńskich w obrębie gatunku

• wymienia podstawowe różnice w wyglądzie samca i samicy tego samego gatunku
• wyjaśnia, co to jest okres godowy zwierząt

• przedstawia, podając nazwy, sposoby przychodzenia na świat młodych różnych gatunków
• opisuje przykłady zachowań zwierząt w okresie godowym  
• podaje przykłady zwierząt opiekujących się potomstwem i takich, które nie troszczą się o potomstwo

• opisuje na wybranych przykładach, jak zwierzęta należące do różnych gatunków opiekują się swoim potomstwem (D)
• wyjaśnia, co jest przyczyną różnic w liczbie jaj składanych przez samice różnych gatunków ptaków lub w liczbie młodych w miocie u ssaków (W)

• podaje  nazwy osobników męskich i żeńskich w obrębie gatunku

59

Lekcja 49. Zwierzęta wokół nas

• dobiera przykłady różnych gatunków zwierząt do różnych kryteriów, np.:

– duże i małe

– hodowane przez człowieka i żyjące dziko

– żyjące w środowisku lądowym, wodnym

• opisuje obowiązki, jakie ma człowiek wobec hodowanego przez siebie zwierzęcia

• wyjaśnia, w jakim celu człowiek trzyma zwierzęta domowe w gospodarstwie
• przedstawia korzyści, jakie człowiek czerpie z hodowli zwierząt

• określa, jakie organizmy nazywamy pasożytami
• wymienia przykłady pasożytów człowieka

• rozpoznaje na fotografiach różne gatunki psów (D)
• charakteryzuje rozpoznane na fotografiach gatunki psów (D)
• podaje inne niż omawiane na lekcji przykłady zwierząt dzikich, gospodarskich i domowych (D)
• samodzielnie wyszukuje i prezentuje na lekcji informacje na temat pasożytów zwierząt domowych (W)

• dobiera przykłady różnych gatunków zwierząt do różnych kryteriów, np.:

– duże i małe

– hodowane przez człowieka i żyjące dziko

– żyjące w środowisku lądowym, wodnym

• opisuje obowiązki, jakie ma człowiek wobec hodowanego przez siebie zwierzęcia

• przedstawia korzyści, jakie człowiek czerpie z hodowli zwierząt

60

Lekcja 50. Poznajemy grzyby

• wymienia 3–4 przykłady grzybów kapeluszowych
• podaje nazwę choroby skórnej wywoływanej przez grzyby u człowieka

• wymienia sposoby odżywiania się grzybów
• podaje przykłady miejsc, w których można znaleźć grzyby
• wyjaśnia, czym są zarodniki grzybów
• wymienia sposoby zapobiegania grzybicy

• uzasadnia, dlaczego grzyby nie należą ani do roślin, ani do zwierząt
• omawia na przykładach pozytywne i negatywne aspekty znaczenia grzybów dla człowieka

• opisuje rozmnażanie się grzybów przez zarodniki (D)
• obserwuje pod mikroskopem gotowy preparat pleśni z zarodniami (D)
• dokumentuje prowadzone obserwacje mikroskopowe pleśni (D)
•  prowadzi hodowlę drożdży piekarniczych wg instrukcji podanej przez nauczyciela (W)
• dokumentuje obserwacje prowadzonej hodowli drożdży piekarniczych (W)
• wykonuje wg instrukcji podanej przez nauczyciela preparat mikroskopowy z drożdży (W)
•  obserwuje wykonany preparat drożdży pod mikroskopem (W)

• obserwuje pod mikroskopem gotowy preparat pleśni z zarodniami (W)

• wymienia 3–4 przykłady grzybów kapeluszowych
• podaje przykłady miejsc, w których można znaleźć grzyby

• wymienia sposoby zapobiegania grzybicy

61, 62

Lekcja 51. Podsumowanie działu 5

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Świat istot żywych”

Dział 6. W WODZIE I NAD WODĄ – 9 godzin

63

Lekcja 52. Jak woda krąży w przyrodzie?

• wskazuje na schemacie drogi, którymi woda z opadów atmosferycznych trafia do mórz i oceanów

• wymienia zmiany stanu skupienia wody w cyklu obiegu wody w przyrodzie
• podaje przykłady miejsc, gdzie woda jest zatrzymywana i nie uczestniczy w obiegu

• rysuje i omawia schemat obiegu wody w przyrodzie
• wyjaśnia pojęcie wód podziemnych
• wyjaśnia, w jaki sposób powstają źródła

• wyjaśnia, skąd się biorą opady na terenach suchych (D)
• wyjaśnia określenie „obieg” wody (D)
• uzasadnia, że zanieczyszczenia powietrza mają również wpływ na stan gleby i wody (W)

• wskazuje na schemacie drogi, którymi woda z opadów atmosferycznych trafia do mórz i oceanów
• wymienia zmiany stanu skupienia wody w cyklu obiegu wody w przyrodzie

64

Lekcja 53. Rozpoznajemy wody powierzchniowe

• wyjaśnia, czym są wody powierzchniowe
• dokonuje podziału wód powierzchniowych na stojące i płynące

• podaje przykłady wód powierzchniowych stojących i płynących
• na podstawie instrukcji wykonuje modele rzeki i jeziora w umywalce

• omawia sposób powstawania rzeki i jeziora
• wymienia drogi zasilania jezior w wodę
• wyjaśnia, czym jest bagno
• wykonuje na podstawie instrukcji model bagna w misce

• wskazuje różnice między jeziorem a bagnem (D)
• wyjaśnia, dlaczego wchodzenie na bagna jest niebezpieczne (D)
• przygotuje prezentację komputerową lub album o różnych zbiornikach wodnych znajdujących się w okolicy (W)

• dokonuje podziału wód powierzchniowych na stojące i płynące
•  

65

Lekcja 54.
Jak i dokąd płyną rzeki?

• podaje nazwy głównych elementów rzeki
• wymienia miejsca, gdzie mogą uchodzić rzeki

• na podstawie obserwacji w terenie ustala, który brzeg rzeki jest prawy, a który lewy

• wyjaśnia zależność między nachyleniem powierzchni ziemi a kierunkiem, w którym płynie rzeka

• rozpoznaje części rzek na różnych zdjęciach, uzasadniając swój wybór (D)
• sprawdza w dostępnych źródłach, gdzie jest źródło najbliższej rzeki, jaką ta rzeka ma długość i gdzie uchodzi (W)

• podaje nazwy głównych elementów rzeki
• wymienia miejsca, gdzie mogą uchodzić rzeki

66

Lekcja 54a. Badamy najbliższą rzekę

(zajęcia terenowe)

67

Lekcja 55. Rośliny wodne i nadwodne

• wymienia czynniki niezbędne do życia roślin lądowych i wodnych

• określa cechy środowiska wodnego korzystne i niekorzystne dla roślin wodnych
• wymienia po jednym przykładzie roślin:

– rosnących przy zbiornikach wodnych,

– rosnących przy brzegu w płytkiej wodzie

– występujących na głębokiej wodzie

• w oparciu o przykłady opisuje sposoby przystosowania roślin wodnych do zdobywania światła
• wymienia po dwa przykłady gatunków roślin wodnych i nadwodnych

• porównuje budowę roślin wodnych i lądowych (D)
• podaje przykłady roślin hodowanych w akwariach (W)

• wymienia czynniki niezbędne do życia roślin lądowych i wodnych
• wymienia po dwa przykłady gatunków roślin wodnych i nadwodnych

68

Lekcja 56.
Jakie zwierzęta żyją w wodzie?

• wymienia po jednym przykładzie gatunków zwierząt żyjących:

– tylko w wodzie,

– w wodzie, i na lądzie

• wśród zwierząt wodnych wskazuje te, które oddychają tlenem rozpuszczonym w wodzie, i te, które oddychają tlenem atmosferycznym

• opisuje przystosowania ryb do życia w wodzie
• porównuje warunki życia w wodzie latem i zimą

• omawia przystosowania zwierząt (innych niż ryby) do życia w wodzie (D)
• wyjaśnia, jak zwierzęta wodne mogą przetrwać zimę (D)
• wskazuje różnice między larwą komara a osobnikiem dorosłym (D)
• wyszukuje w dostępnych źródłach informacje o:

– sposobach walki z komarami

• – chorobach przenoszonych przez komary (W)

• wymienia po jednym przykładzie gatunków zwierząt żyjących:

– tylko w wodzie,

– w wodzie, i na lądzie

69

Lekcja 57. Łańcuchy pokarmowe w wodzie

• wymienia inne niż rośliny organizmy samożywne żyjące w wodzie lub w wilgotnych miejscach
• podaje przykłady organizmów cudzożywnych  żyjących w wodzie

• układa proste łańcuchy pokarmowe, wykorzystując podane przykłady organizmów

• podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w środowisku wodnym utworzonych samodzielnie:

– tylko z organizmów wodnych

– z organizmów wodnych i lądowych

• posługując się przykładami, wyjaśnia zależność między budową zwierzęcia a pokarmem, którym się odżywia (D)
• rozpoznaje na ilustracjach najczęściej spotykane w Polsce gatunki ryb słodkowodnych (D)
• wyszukuje informacje na temat wpływu zanieczyszczeń środowiska wodnego na żyjące w nim organizmy (W)

• podaje przykłady organizmów cudzożywnych  żyjących w wodzie
• układa proste łańcuchy pokarmowe, wykorzystując podane przykłady organizmów

70

Lekcja 57a. Rozpoznajemy ryby

71, 72

Lekcja 58. Podsumowanie działu 6

Podsumowanie i sprawdzian z działu „W wodzie i nad wodą”

Dział 7. ŻYCIE LASU

73

Lekcja 59. Las to przykład środowiska lądowego

• wymienia czynniki charakterystyczne dla środowiska lądowego

• wymienia przystosowania organizmów lądowych do niedoborów wody
• wyjaśnia, jak zwierzęta przystosowały się do zmian temperatury powietrza na lądzie

• posługując się przykładami, porównuje cechy środowiska lądowego i wodnego oraz ich wpływ na organizmy

• wyjaśnia zależność między budową liścia a szybkością parowania wody z rośliny (D)
• wyszukuje informacje na temat środowiska, w którym powstało życie na Ziemi (W)

• wymienia czynniki charakterystyczne dla środowiska lądowego

74

Lekcja 60. Drzewa – największe rośliny w lesie

• wymienia części drzewa
• podaje 3–4 gatunki najpospolitszych drzew rosnących w lesie
• dzieli przykładowe drzewa na iglaste i liściaste

• wymienia cechy, którymi różnią się od siebie drzewa iglaste i liściaste
• wyjaśnia zasadę podziału lasów na iglaste, liściaste i mieszane
• wymienia po trzy gatunki drzew liściastych i iglastych

• określa rolę, jaką odgrywają poszczególne części drzewa
• wykonuje album zawierający suszone liście różnych gatunków drzew wraz z ich opisami

• na podstawie obserwacji przekroju pnia określa w przybliżeniu wiek drzewa iglastego (D)
• rozpoznaje cztery gatunki drzew iglastych i co najmniej pięć gatunków drzew liściastych (D)
• wyjaśnia przyczyny różnic w budowie koron drzew rosnących samotnie, na skraju lasu i w środku lasu (W)
• na postawie obserwacji określa, które gatunki drzew człowiek najchętniej sadzi w parkach oraz na działkach wokół domu (W)
• opierając się na przykładach, porównuje budowę korzeni drzew rosnących na glebach suchych i wilgotnych (W)

• wymienia części drzewa
• podaje gatunki najpospolitszych drzew rosnących w lesie
• dzieli przykładowe drzewa na iglaste i liściaste
•  wymienia cechy, którymi różnią się od siebie drzewa iglaste i liściaste

75

Lekcja 60a. Rozpoznajemy drzewa (zajęcia terenowe)

76

Lekcja 61. Poznajemy piętra lasu

• wymienia kolejno piętra lasu
• wymienia co najmniej sześć gatunków roślin występujących w lesie

• wyjaśnia, w jaki sposób powstaje ściółka leśna
• przyporządkowuje zdjęcia lub rysunki pospolitych gatunków roślin i grzybów do poszczególnych pięter lasu
• podaje 1–2 przykłady roślin i grzybów występujących w koronach drzew, w podszycie i w runie

• opisuje warunki panujące w poszczególnych piętrach lasu
• wykonuje rysunek drzewa i krzewu oraz omawia występujące między nimi różnice
• podaje 3–4 przykłady roślin lub grzybów występujących w poszczególnych piętrach lasu (w runie, podszycie i koronach drzew)
• omawia przystosowania roślin do życia w poszczególnych warstwach lasu

• wskazuje piętro lasu, w którym warunki są najbardziej stałe, i uzasadnia swój wybór (D)
• wymienia gatunki roślin leśnych, których owoce lub nasiona są zjadane przez zwierzęta (D)
• uzasadnia stwierdzenie, że wszystkie warstwy lasu uczestniczą w tworzeniu gleby (D)
• wyjaśnia zdanie: „Las nawozi się sam” (W)
• na podstawie innych źródeł przygotowuje informacje o wykorzystaniu drzew leśnych w medycynie (W)

• wymienia kolejno piętra lasu
• wymienia  rośliny  występujące w lesie
• wyjaśnia, w jaki sposób powstaje ściółka leśna

77

Lekcja 62. Zwierzęta leśne

• wymienia co najmniej sześć gatunków zwierząt żyjących w lesie

• przyporządkowuje zdjęcia lub rysunki pospolitych gatunków zwierząt do poszczególnych pięter lasu
• podaje 1–2 przykłady gatunków zwierząt występujących w poszczególnych piętrach lasu

• omawia przystosowania zwierząt do życia w poszczególnych warstwach lasu

• opisuje korzyści, jakie czerpią zwierzęta z tego, że żyją w koronach drzew (D)
• wyjaśnia znaczenie mrówek i dżdżownic dla lasu (D)
• wyszukuje w dostępnych źródłach rysunki lub zdjęcia tropów zwierząt leśnych (W)
• przedstawia, jak ludzie pomagają zwierzętom leśnym w różnych porach roku (W)

• wymienia co najmniej sześć gatunków zwierząt żyjących w lesie
• przyporządkowuje zdjęcia lub rysunki pospolitych gatunków zwierząt do poszczególnych pięter lasu
• wymienia znaczenie mrówek i dżdżownic dla lasu

78

Lekcja 63. Łańcuchy pokarmowe w lesie

• wymienia 2–3 przykłady łańcuchów pokarmowych w lesie

• podaje co najmniej dwa przykłady łańcuchów pokarmowych, w których występuje ten sam organizm roślinny lub zwierzęcy

• opisuje na przykładach przystosowania różnych gatunków zwierząt leśnych do zdobywania pokarmu

• na podstawie schematu z podręcznika charakteryzuje różne typy zależności między organizmami żyjącymi w lesie (D)
• przewiduje, co się stanie, gdy nadmiernie wzrośnie liczebność osobników gatunku tworzącego jedno z ogniw łańcucha pokarmowego (W)
• wyjaśnia, na czym polega równowaga w środowisku leśnym (W)

• wymienia 2–3 przykłady łańcuchów pokarmowych w lesie

79

Lekcja 63a. Obserwujemy mieszkańców lasu

(zajęcia terenowe)

80

Lekcja 64. Człowiek i las

• podaje 2–3 przykłady znaczenia lasów dla człowieka
• uzasadnia konieczność zbiórki makulatury
• opisuje, jak należy się zachowywać w lesie
• wyjaśnia, dlaczego w lesie nie wolno palić ognisk poza specjalnie wyznaczonymi do tego celu miejscami

• wymienia gatunki roślin leśnych, których owoce lub nasiona są pokarmem dla ludzi
• podaje, jak można zapobiegać kurczeniu się obszarów leśnych

• opisuje pozytywny wpływ lasu na odpoczywających w nim ludzi
• na podstawie fotografii odróżnia  muchomora sromotnikowego i muchomora jadowitego od czubajki kani

• wyjaśnia, dlaczego w lasach trzeba sadzić nowe drzewa (D)
• wykonuje mapę myślową lub album, aby przedstawić znaczenie lasu dla człowieka (D)
• wymienia, do jakich celów wykorzystuje się różne gatunki drzew (W)
• ustala, co należy zrobić, aby zgodnie z prawem wyciąć drzewo z prywatnego lasu lub działki (W)
• wyjaśnia, dlaczego las tworzony przez jeden gatunek drzewa jest mniej odporny na działanie szkodliwych czynników, np. szkodników drzew, wiatru, suszy, niż las wielogatunkowy (W)

• podaje 2–3 przykłady znaczenia lasów dla człowieka
• opisuje, jak należy się zachowywać w lesie
• na podstawie fotografii odróżnia  muchomora sromotnikowego i muchomora jadowitego od czubajki kani
• wyjaśnia, dlaczego w lesie nie wolno palić ognisk poza specjalnie wyznaczonymi do tego celu miejscami

81, 82

Lekcja 65. Podsumowanie działu 7

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Życie lasu”

Dział 8. NA ŁĄCE, NA POLU I W SADZIE

83

Lekcja 66. Dlaczego rośliny kwitną?

• określa, w jakim celu roślina wytwarza nasiona
• wskazuje na planszy elementy kwiatu
• podaje nazwy grup roślin wyodrębnionych ze względu na sposób zapylania

• wyjaśnia pojęcie kwiatostanu
• na podstawie barwnych ilustracji przedstawiających kwiaty przyporządkowuje rośliny do wiatropylnych lub owadopylnych

• omawia proces zapylania
• odnajduje w kwiatach różnych roślin poszczególne ich części
• omawia rolę, jaką odgrywają poszczególne elementy kwiatu
• podaje po trzy przykłady roślin wiatropylnych i owadopylnych

• podaje 3–4 przykłady roślin o kwiatach pojedynczych i roślin, których kwiaty są zebrane w kwiatostany (D)
• porównuje budowę kwiatu roślin wiatropylnych i owadopylnych (D)
• wymienia korzyści, jakie czerpią z procesu zapylania kwiaty, a jakie owady (D)
• wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat rodzajów kwiatów w kwiatostanach, na przykładzie słonecznika i stokrotki (W)

• określa, w jakim celu roślina wytwarza nasiona
• wskazuje na planszy elementy kwiatu

84

Lekcja 67. Po co roślinom owoce?

• określa rolę owoców w życiu rośliny
• wskazuje część rośliny, która przekształca się w owoc

• wymienia sposoby rozsiewania nasion
• na podstawie ilustracji przyporządkowuje owoce do właściwych roślin

• omawia sposoby rozsiewania nasion
• charakteryzuje na przykładach budowę owoców różnych gatunków roślin w powiązaniu ze sposobem rozprzestrzeniania nasion
• określa doświadczalnie wpływ budowy nasion klonu na prędkość, z jaką opadają, i odległość, jaką mogą pokonać

• wyjaśnia, dlaczego rośliny w miarę możliwości wytwarzają dużą ilość nasion i rozprzestrzeniają je na znaczne odległości (D)
• wymienia przykłady celowego i przypadkowego sposobu rozsiewania nasion przez człowieka (D)
• wyszukuje informacje o wartościowych składnikach różnych owoców jadanych przez ludzi (W)

• wymienia sposoby rozsiewania nasion
• na podstawie ilustracji przyporządkowuje owoce do właściwych roślin

85

Lekcja 68. Różnorodność roślin na łące

• wyjaśnia pojęcie łąki
• przedstawia, w jaki sposób człowiek wykorzystuje łąki

• wymienia najczęściej spotykane rośliny łąkowe
• omawia znaczenie koniczyny dla człowieka i zwierząt

• wymienia miejsca, w których łąki powstają w sposób naturalny
• wymienia lecznicze rośliny rosnące na łące
• wykonuje zielnik z 4–5 roślin łąkowych

• wykonuje zielnik z co najmniej sześciu gatunków roślin łąkowych (D)
• omawia lecznicze właściwości wybranych gatunków roślin łąkowych (D)
• wyjaśnia, co się dzieje z łąką, gdy zaczynają na niej rosnąć drzewa (D)
• wyszukuje informacje na temat ubocznych skutków niewłaściwego stosowania leczniczych roślin łąkowych (W)

• przedstawia, w jaki sposób człowiek wykorzystuje łąki
• wymienia lecznicze rośliny rosnące na łące
• wykonuje zielnik z 4–5 roślin łąkowych

86

Lekcja 69. Poznajemy rośliny uprawne

• wymienia najczęściej uprawiane w Polsce zboża, drzewa i krzewy owocowe oraz warzywa
• rozpoznaje podstawowe  gatunki warzyw uprawianych w Polsce

• rozpoznaje na fotografiach i ilustracjach gatunki zbóż  uprawianych w Polsce
• wymienia 4–5 produktów wytwarzanych ze zbóż
• podaje przykłady wykorzystania ziemniaków przez człowieka

• wyjaśnia, w jakim celu stosuje się na polach nawozy
• dokonuje podziału nawozów na sztuczne i naturalne
• rozpoznaje na planszach i w terenie najpopularniejsze w Polsce drzewa i krzewy owocowe

• podaje przykłady wykorzystania pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia i kukurydzy (D)
• wymienia rośliny uprawiane przez człowieka w celu wykorzystania zawartych w nich substancji (D)
• ustala, jak i dlaczego powstało pszenżyto (W)

• rozpoznaje podstawowe  gatunki warzyw uprawianych w Polsce
• wymienia 4–5 produktów wytwarzanych ze zbóż
• podaje przykłady wykorzystania ziemniaków przez człowieka

87

Lekcja 70. Mieszkańcy pól i łąk

• podaje 4–5 przykładów zwierząt żyjących na łące lub polu
• wyjaśnia, dlaczego na polu i łące zwierzętom trudno jest się ukryć
• wyjaśnia, jakie organizmy nazywamy szkodnikami

• wymienia co najmniej dwa przykłady szkodników pól i roślin, na których żerują
• układa prosty łańcuch pokarmowy z organizmów żyjących na polu lub łące

• opisuje na przykładach przystosowania zwierząt drapieżnych oraz ich ofiar do życia na polu i łące
• wyjaśnia, kiedy szpaki są szkodnikami, a kiedy sprzymierzeńcami człowieka
• samodzielnie układa łańcuchy pokarmowe z organizmów występujących na polu lub łące z uwzględnieniem człowieka
• charakteryzuje i porównuje różne metody walki człowieka ze szkodnikami

• określa różnice między polem uprawnym a lasem (D)
• wskazuje przyczyny szybkiego rozprzestrzeniania się szkodników na polu (D)
• wskazuje pozytywne i negatywne skutki stosowania środków ochrony roślin (D)
• wyjaśnia, na czym polega walka biologiczna ze szkodnikami (W)
•  podaje przykłady innych niż w podręczniku biologicznych metod zwalczania szkodników (W)

• podaje 4–5 przykładów zwierząt żyjących na łące lub polu
• wyjaśnia, jakie organizmy nazywamy szkodnikami
•  

88

Lekcja 70a. Wycieczka na łąkę

(zajęcia terenowe)

89

Lekcja 71. Poznajemy zwierzęta gospodarskie

• wymienia zwierzęta gospodarskie hodowane przez człowieka
• wymienia ptaki zaliczane do drobiu

• wylicza korzyści płynące z hodowli bydła, świń i drobiu
• przedstawia wykorzystanie koni przez człowieka dawniej i dziś

• opisuje przodków bydła domowego i świni
• wyjaśnia, w jakim celu kolczykuje się niektóre zwierzęta hodowlane

• wyjaśnia różnice między hodowlą w tradycyjnych gospodarstwach rolnych a hodowlą w warunkach przemysłowych (D)
• analizuje pozytywne i negatywne skutki hodowli przemysłowej zwierząt (D)
•  wyszukuje informacje dotyczące systemu znakowania jaj obowiązującego w krajach Unii Europejskiej (W)
• wyjaśnia, dlaczego pościel i ubrania wykonane z puchu są bardzo ciepłe (W)

• wymienia zwierzęta gospodarskie hodowane przez człowieka
• wymienia ptaki zaliczane do drobiu
• przedstawia wykorzystanie koni przez człowieka dawniej i dziś

90, 91

Lekcja 72. Podsumowanie działu 8

Podsumowanie i sprawdzian z działu „Na łące, na polu i w sadzie”

92

Lekcja 73a. Wakacje z przyrodą

• przedstawia, jak należy się zachowywać podczas kontaktu z przyrodą podczas wakacji
• wymienia sposoby dokumentowania spotkań z przyrodą